Svi znamo da je Šumadija blago Srbije, ali zbog njenih arheoloških nalazišta njena vrednost raste iz dana u dan

Širi region centralne Šumadije i grada Kragujevca oslanja se na dva rečna toka, Lepenice i Gruže. U slivu ovih reka nalaze se i poznati srednjovekovni župski centri: Gradac (Jerinino Brdo) kod Batočine - kao sedište Lepeničke župe; i Borač kod Knića - kao sedište župe Borač. O njihovom značaju, na posredan način svedoči i pokretan arheološki materijal koji je dospeo u Narodni Muzej.

Najvažnije saobraćajnice bile su duž Morave ("Carigradski drum"), i put iz Beograda ("Beogradski drum") preko Avale, dolinom Kolubare, na Rudnik i odatle ka Borču, pa dolinom Gruže prema Žiči i dalje ka Prizrenu. Ostaci lokalnih puteva pronađeni su i u dolini Lepenice, okolini Borča i Grbica.

Preporučujemo

U Šumadiji svi doteraju pšenicu i kukuruz za mlin, pa čekaju red do jutra. Tada pričaju strašne priče i dešava se susret sa onostranim (FOTO)

Arheološkim istraživanjem Gradca rasvetljena je njegova značajna uloga kroz čitavu istoriju. Sem svoje praistorijske uloge u gotovo svim razdobljima, utvrda na platou Jerininog Brda, od dolaska Rimljana dobija veći značaj.

U dolini reke Gruže poznate su još i utvrde u selima Čestin, Pajsijević, (koje zasada smeštamo u 14. i 15. vek), potom iz žičke povelje, poznati su još i Bresnica sa Trgom, Sibnica sa Okruglom, a iz literature i Leševo.

Reka Gruža/ Printskrin: Youtube/ninoslav tmusic

Sa severne strane, na Rudniku, našu teritoriju omeđuje utvrda u Stragarima poznata u literaturi kao Srebrnica, u kojoj je Despot Stefan za naslednika odredio Đurđa Brankovića, a poznata je i utvrda u selu Kotraži u neposrednoj blizini iz koje potiču jedna fibula iz 4. veka i jedna naušnica iz 11. veka.

Gradovi nisu arheološki istraživani, a po koji pokretni nalaz sa njihovog područja dobija višestruko na značaju upućujući svojim vremenskim omeđavanjem na moguće zaključke.

Sa obronaka Gledićkih planina, široj teritoriji Kragujevca pripada i utvrda na uzvišici, u selu Grošnici (Gradina) - elipsoidne osnove, za koju ima potvrda da je trajala u antičko doba, ali i predpostavki o njenom srednjovekovnom životu na osnovu narodnog predanja kojim se pripisuje "prokletoj Jerini".

Nekada gusto naseljena, Šumadija je danas strašno opustela. Stanovništvo ovih krajeva koje je izbeglo odvođenje u ropstvo, bežalo je naročito u Ugarsku i manje u Crnu Goru.

Stari Ras/ Foto: Wikipedia

Preseljavanja su se nastavljala i kasnije, a Turci su uništavali utvrde kako ih niko ne bi više koristio, sem najvažnijih koje su uzimali u upotrebu. U 16. i 17. veku nastaje zatišje u iseljavanju preko Save i Dunava, ali putopisci saopštavaju o bednom stanju naroda u Srbiji, i o pustim i retko naseljenim predelima. Konačno 1690. godine bilo je najjače iseljavanje koje je zahvatilo i Šumadiju, Srbija je bila gotovo pusta.

Tek sa nastankom kraće austrijske uprave prvih decenija 18. veka, u Kragujevcu i okolini počinje veći priliv stanovništva iz Dinarskih oblasti u sliv Gruže, i kosovsko-metohijskog stanovništva u sliv Morave i donje Lepenice. A i manji broj porodica vratio se iz Ugarske na svoja ognjišta. Novi stanovnici zatiču stara srednjovekovna pusta sela i nazivaju ih "Staro selo" ili "Selišate", kojih toponima ima u većem broju sela u našoj okolini.

(Telegraf.rs/ikragujevac)