USPON I PAD DINASTIJE HABZBURG: Kako su od seoske vlastele postali gospodari sveta (FOTO)
Jedna od najvažnijih vladarskih kuća Evrope počela je svoju epopeju skromno, u alpskim vrletima današnjeg švajcarskog kantona Argau. Trebalo im je par vekova da se dočepaju prestola Svetog rimskog carstva, a u jednom trenutku su vladali nad možda najvećom imperijom koju je svet ikada video
Nikakav poseban uvod nije potreban u priču o Habzburzima, kući čija je istorija toliko duboko i intimno povezana sa istorijom srpskog naroda da je možda na nju više uticala i od samih naših vladarskih domova, barem nakom pada Smedereva 1459. godine.
Preporučujemo
MRAČNA TAJNA KONC-LOGORA: Priča o Jevrejima koji su mučili Jevreje zbog ljubavi Nemaca (FOTO)
TAJNA JEDINICA 731, OLIČENJE NAJSUROVIJE OKRUTNOSTI: Zatvorenicima sekli udove na živo, inficirali ih sifilisom i gonorejom (FOTO) (VIDEO)
Znamo ih po zlu (između ostalog: Prvi svetski rat), a zaboravljamo mnoge dobre stvari (između ostalog: prihvat srpskih izbeglica sa Kosova, iz Metohije i Šumadije, koje su bežale pred zverstvima Osmanlija, nakon sloma austrijskog oslobodilačkog pohoda na Balkanu, do kojeg je došlo usled francuskog napada na habzburške posede na zapadu).
To je i prirodno: ljudima je uvek najbitnije ono što se desilo u skorije vreme, a ono što je davnije može da se pamti ali neće igrati preteranu ulogu u tome da li ste u ljubavi ili mržnji.
Smatramo da je istorija Kuće Habzburg jedna od najzanimljivijih lekcija iz prošlosti koju čovek može da nauči. Ona je insipirativna, i pokazuje nam da svaka porodica - čak i vaša, ma koliko danas vi lično bili siromašni i potlačeni - može da se uzdigne do neviđenih visina.
Molimo vas da ostavite po strani lični animozitet prema ovoj dinastiji, koji verovatno osećate, i da celoj priči pristupite koristeći razum. Čak i ako ih i dalje smatrate za neprijatelje, to ne znači da od njih nema šta da se nauči. A zapravo, ima mnogo toga što bismo i lično i nacionalno od njih mogli naučiti.
SKROMNI POČETAK U SOKO-GRADU
Praotac Habzburga je verovatno bio Guntram Bogati, grof Brajsgaua, koji je živeo u 10. stoleću. Njegov unuk Radbot, grof Habzburga, sagradio je istoimeni zamak u istoimenom selu koje se danas nalazi u švajcarskom kantonu Argau.
Poreklo imena ovog mesta, zamka i porodice nisu dovoljno jasni; možda dolazi od gornjonemačke reči "Habichtsburg" što znači "Jastreb-grad" ili "Soko-grad", a možda i od srednjegornjonemačke reči "hab/hap" što znači "brod" (ali ne u današnjem smislu te reči već u onom koji smo koristili u srednjem veku: mesto na kome reka može da se pregazi) pošto se u blizini nalazi rečni gaz.
Sami Habzburzi sebe su prvi put zvanično nazvali Habzburzima 1108. godine, a ovaj zamak je bio porodično sedište u periodu 11-13. veka. Svoj uticaj su širili ugovorenim brakovima i sticanjem političkih privilegija, posebno grofovskih prava u oblastima koje danas pokriva njihov rodni kanton, kao i Cirih i Turgau.
U 13. veku ustremili su svoju bračnu politiku ka vlastelinskim porodicama u Gornjem Alzasu (koji je geografski gledano južno) i Švabiji (istorijskoj oblasti, danas u nemačkoj pokrajini Baden-Virtemberg). Pored toga, uspevali su da zauzmu i važne crkvene pozicije, a i profitirali su dosta od izumiranja drugih familija, kao što je slučaj sa Kućom Kiburg.
KRALJEVI RIMLJANA
Do druge polovine 13. veka, glava porodice, grof Rudolf IV (1218-1291), postao je jedan od najmoćnijih oblasnih gospodara između planina Vogeza i Bodenskog jezera; zahvaljujući tome, 1. oktobra 1273. godine izabran je za kralja Rimljana i dobio je ime Rudolf I od Nemačke.
(Kralj Rimljana, ili nemačko-rimski kralj, u suštini je zapravo bio kralj Nemačke, koja je bila jedna od nekoliko glavnih konstitutivnih delova Svetog rimskog carstva, ujedno i najveći. Najčešće je izbor za kralja Nemačke bio uvod u krunisanje za svetog rimskog cara, koje je vršio papa u Rimu, ali se u slučaju Rudolfa zbog ondašnjih prilika to nije desilo. Tek će od 16. veka izabrani kralj Nemačke biti automatski i sveti rimski car.)
1282. godine Kuća Habzburg dolazi u posed vojvodstva Austrije koja će postati njihovo uporište za narednih skoro 650 godina, sve do 1918.
Ovako su to izveli. Rudolfova ćerka Judita udala se za Vaclava II iz Kuće Pšemisl, koja se tada nalazila na tronu Češke; pobunjenog Vaclavljevog oca, Otakara, porazio je Rudolf, i dogovor sa Vaclavom je bio da ovaj može da zadrži posede u Bohemiji ali da se odrekne kontrole nad Austrijom.
Kneževi-izbornici Svetog rimskog carstva (njih sedam koji su skoro hiljadu godina birali kralja Nemačke a kasnije de fakto i cara) podržali su ovaj sporazum, pa je Rudolf predao Austriju svojim sinovima Albertu i Rudolfu II, čime su oni postali kneževi Svetog rimskog carstva.
KRIVOTVORINA
1358/59. godine, vojvoda Rudolf IV od Austrije (nije ista ličnost kao i onaj grof, naravno; svaka titula nosi svoju zasebnu numeraciju) naručuje izradu falsifikovanog dokumenta latinskog naziva "Privilegium Maius" kojim pokušava da učvrsti ne samo svoju vlast u toj pokrajini već i da je uzdigne praktično na nivo izbornih kneževina (Austrija je nazvana "nedeljivom", uvedeno je pravilo automatske primogeniture, dati su joj nezavisnost u sudstvu i zakonodavstvu, kao i pravo da prikazuje simbole vlasti).
Sveti rimski car Karlo IV odbija da prizna ovaj dokument, budući da je njegov savetnik, veliki pesnik Petrarka, odmah primetio da je u pitanju krivotvorina, ali će to učiniti habzburški sveti rimski car Fridrih III tokom svoje vladavine, a kasnije će još dva habzburška cara izdati dodatne potvrde.
Tako je ovaj dokument, uprkos tome što je odmah "provaljen", ispunio svoju svrhu. Zahvaljujući njemu, Kuća Habzburg i Vojvodstvo Austrija postali su neodvojivi jedno od drugog, postali su i teoretski i praktično jedan jedinstveni entitet.
Brakom sa Elizabetom Luksemburškom, ćerkom svetog rimskog cara Žigmunda, vojvoda Albert V je 1427. godine postao vladar kraljevstava Češke i Ugarske, čime je dodatno proširio porodične političke horizonte. Naredne godine je krunisan za kralja Rimljana kao Albert II, da bi odmah sledeće godine poginuo u ratu s Turcima; njegov sin Ladislav Posmrče umire 1457. i Habzburzi gube kontrolu nad Češkom i Ugarskom za duži period.
SVETI RIMSKI CAREVI
1440. godine, gorepomenuti Fridrih izabran je od strane kneževa-elektora da nasledi Alberta II kao kralj Nemačke (zvanično, od 12. veka se vladar Nemačkog kraljevstva nazivao kraljem Rimljana). Kao što smo već rekli, ova titula je bila na neki način uvod u imperijalnu titulu, ali se nijedan habzburški kralj Nemačke nije nje dokopao.
Barem do Fridriha, koji je postao sveti rimski car Fridrih III nakon što ga je 19. marta 1452. godine papa Nikolaj V krunisao u Rimu. Tako, nakon sto pedeset godina uzaludnih pokušaja, Kuća Habzburg napokon uspeva da se dokopa prestola Svetog rimskog carstva na kojem će sedeti skoro kontinuirano do 1806. godine, u kojoj je pobednički francuski car Napoleon ukinuo tu (pseudo-)državu.
Tokom svog boravka u Večnom gradu, Fridrih se oženio Eleonorom, ćerkom portugalskog kralja Duartea I, čime je počeo da gradi veze sa dinastijama na zapadu i jugoistoku Evrope. Eleonora će imati veliki uticaj na svoju decu, i decu svoje dece, i odigraće jako važnu ulogu u daljem usponu ove vladarske kuće.
Fridrih će, pak, kao imperator, preuzeti vodeću ulogu u familiji, postavljaće se kao sudija u unutarporodičnim sukobima i obnoviće jedinstvo austrijskih zemalja (1379. godine došlo je do podele na dve linije, albertijansku i leopoldijansku) nakon izumiranja albertijanske linije, i dodatno nakon izumiranja tirolske grane leopoldijanske linije.
Fridrih je imao jasan cilj: da stvori potpuno jedinstvenu Austriju koja bi se prostirala od Rajne do Mure i Lajte. Da bi to postigao koristio se često onim krivotvorenim dokumentom, koji je u suštini zabranjivao bilo kakvo deljenje.
Na spoljnom planu, najveći uspeh Fridriha III bilo je razbijanje Opsade Nojsa 1475. godine, čime je naterao Karla Smelog, vojvodu Burgundije, da uda svoju ćerku Mariju za njegovog sina Maksimilijana, koji je sada bio već nadvojvoda Austrije. Marija je bila Karlovo jedino dete, a pošto je Burgundija vladala nad jako bogatim teritorijama (posebno u Nizozemskoj, odnosno oblasti koju danas zauzimaju Belgija, Holandija i Luksemburg), sa Karlovom smrću ona je nasledila sve.
Kada je umrla nekoliko godina kasnije, Habzburzi su postali jedini naslednici; uspešno izašavši iz spora oko te teritorije, koji je imao sa kraljem Šarlom VIII od Francuske, Maksimilijan (koji je 1486. postao kralj Nemačke) je Sanliskim sporazumom 1493. godine obezbedio svom i Marijinom sinu Filipu Lepom titulu vojvode Burgundije.
U istoj godini je de fakto postao novi sveti rimski car, mada nije mogao biti krunisan u Rimu zbog otpora Mletačke republike i činjenice da je francuska vojska držala Milano pod okupacijom. Zato je Maksimilijan I 1508. godine, smoren od čekanja, proglasio sebe "izabranim carem", što je u suštini i bio, a papa se sa tom dezignacijom složio.
Ovo je imalo dalekosežne posledice: ubuduće, svaki izabrani kralj Rimljanja (odnosno, kralj Nemačke) biće po automatizmu i sveti rimski car, a 1530. godine Karlo V će postati poslednji imperator krunisan od strane pape.
TU FELIX AUSTRIA NUBE
Maksimilijanova vladavina, koja je potrajala sve do 1519, tako je dovela do velike ekspanzije habzburške moći; već 1497. njegov pomenuti sin Filip Lepi se oženio Huanom od Kastilje (poznata i kao Huana Luda, zbog svoje opsesivne ljubavi prema suprugu, zbog koje je uostalom i izgubila razum, u medicinskom smislu) koja je bila naslednica kraljevstava Kastilje i Aragona, uključujući i posede u Americi.
Imali su šestoro dece, a najstarije među njima će postati Karlo V, koji će naslediti ne samo Kastilju, Aragon i prekookeanske teritorije u Novom svetu, već i Napulj, Austriju i Nizozemsku.
Temelji buduće Austrugarske postavljeni su 22. jula 1515. godine u Beču, jednim dvostrukim venčanjem. Ludvig, jedini sin Vladislava II, kralja Češke i kralja Ugarske, oženio se Maksimilijanovom unukom Marijom, dok se njen brat Ferdinand oženio Vladislavljevom ćerkom Anom.
Ovaj događaj se ponekad naziva i Prvim bečkim kongresom, zbog implikacija na evropski politički pejzaž. Svi novopečeni bračni drugovi su bili maloletnici u tom trenutku, tako da je venčanje formalno kompletirano tek šest godina dosnije.
Kada je Ludvig umro, Maksimilijanov unuk Ferdinand I je postao kralj Češke i kralj Ugarske; hrvatski sabor je nezavisno od ugarskog potvrdio izbor Ferdinanda za kralja Hrvatske, zbog čega mnogi hrvatski istoričari smatraju da je time razbijena personalna unija između Ugarske i Hrvatske koja je postojala još od 12. veka (doduše, samo na papiru, i to krivotvorenom, jer je Hrvatska bila praktično utopljena u Ugarsku).
Zbog načina na koji su to Habzburzi izveli, a i zbog budućih sličnih događaja, njihov porodični moto glasi: Bella gerant alii, tu felix Austria nube/ Nam quae Mars aliis, dat tibi regna Venus. U prevodu sa latinskog: Neka drugi ratuju, ali se ti, vesela Austrijo, venčavaj / jer kraljevstva koja drugima daje Mars, Venera daje tebi.
GOSPODARI SVETA
U narednoj generaciji Habzburga, Karlo V će doživeti da bude "svetski imperator": ne samo što će biti sveti rimski car i nadvojvoda Austrije, već će biti i kralj Kastilje sa svim kolonijalnim posedima koje je to sa sobom nosilo, kralj Aragona sa svim posedima te krune (između ostalog, Napulj, odnosno cela južna Italija), nadvojvoda Milana, vojvoda Burgundije (dakle, držaće i nizozemske pokrajine), i tako dalje. On je prvi čovek za čiju se imperiju govorilo da "Sunce nad njom nikada ne zalazi", budući da je vladao nad četiri miliona kvadratnih kilometara (!!!).
Međutim, 21. aprila 1521. godine car Karlo V predaje svom bratu Ferdinandu nadvojvodstvo Austriju čime se dinastija razbija na dve grane: mlađu austrijsku i stariju špansku. Španska linija će vladati Španijom i njenom imperijom, kao i Napuljskim kraljevstvom i Nizozemskom, sve do kraja početka 18. veka, a u periodu 1580-1640. godine vladaće i Portugalskom imperijom.
Austrijska linija će međutim biti ta koja će nakon Karlove smrti zadržati za sebe presto Svetog rimskog carstva, kao i prestole Češke i Ugarske, pa recimo i Hrvatske, koju su i dalje svi videli kao integralni deo Ugarske, sa svim implikacijama. Ipak, osmanlijska vlast nad 70 odsto ugarskog zemljišta trajala je 150 godina, pre nego što je ono napokon u celosti oslobođeno posle razbijanja Opsade Beča 1683.
SUNOVRAT GENSKOG FONDA
U nekom trenutku, Habzburzi su počeli da sklapaju međusobne brakove kad god je to moguće, kako se imovina i posedi ne bi delili, odnosno, kako bi se konsolidovali. Navodno imali i izreku koja glasi da je "najbolji supružnik Habzburgu - drugi Habzburg". Ovo je dovelo do dramatičnog smanjivanja njihovog genskog fonda. Španska linija je 1700. godine izumrla sa kraljem Karlom II, a genetska ispitivanja su pokazala da je imao genom sličan detetu koje je plod veze brata i sestre, kao i njegov otac. Uostalom, bio je onesposobljen od samog rođenja. Veruje se da je rodoskrnavljenje i dovelo do izumiranja.
Što se tiče Austrijskih Habzburga, oni su u muškoj liniji izumrli 1740. godine sa smrću cara Karla VI, a u ženskoj liniji sa smrću carice Marije Terezije. Ona je bila u braku sa svetim rimskim carem Francom I iz Kuće Lotaringen (zapravo, Franc je postao sveti rimski car samo zahvaljujući braku s njom; a do braka s njom je uspeo da dođe zahvaljujući činjenici da je preko bake Eleonore takođe bio Habzburg, potomak cara Ferdinanda III).
AUSTRIJSKI CAR BIO SRPSKI KRALJ: Da li znate da smo bili kraljevina i u 18. veku? (FOTO) (VIDEO)
Njih dvoje stvaraju tako novu vladarsku kuću - Habzburg-Lotaringen. Ipak, ona se i dalje najčešće naziva Habzburg, na isti način na koji se Kuća Holštajn-Gotorp-Romanov prosto naziva Romanov (iako su Romanovi samo po ženskoj liniji). Imali su šesnaestoro dece; deset je preživelo do punoletstva. Bilo je tu jedanaest ćerki i pet sinova. Marija Terezija se često naziva zbog toga i "prabakom Evrope".
Međutim, pre nego što nastavimo, nekoliko stvari treba objasniti, jer je ovo izuzetno značajan period. Izumiranje Španskih Habzburga izazvalo je Rat za špansko nasleđe koji se završio krunisanjem Filipa, unuka kralja Luja XIV od Francuske, za novog španskog kralja.
Želeći da izbegne rat oko Austrije, car Karlo VI - koji je između 1718-1739. godine bio i kralj Srbije, odnosno onih naših krajeva u Šumadiji koje su Austrijanci oslobodili od Turaka uz pomoć srpske milicije - celog je svog života pokušavao da osigura presto svojoj ćerki Mariji Tereziji, posebno Pragmatičnom sankcijom iz 1713. koja je dala mogućnost da u slučaju nepostojanja muškog potomka, žena nasledi austrijski tron.
Cilj mu je bio da svi evropski vladari prihvate nju kao naslednicu. Dok je bio živ, izgledalo je da su prihvatili. Čim je umro sve su pogazili i tako je počeo osmogodišnji Rat za austrijsko nasleđe koji se završio tako što su Habzburzi izgubili Šleziju u korist Pruske, ali zadržali nadvojvodstvo Austriju, kao i Ugarsko i Češko kraljevstvo; pride, Marijin suprug Franc je potvrđen za vladara Svetog rimskog carstva.
KRAJ
6. avgusta 1806. godine Napoleon je ukinuo Sveto rimsko carstvo, ali je dve godine ranije, 11. avgusta 1804, sveti rimski car Franc II, očekujući ovakav razvoj situacije, proglasio sebe za naslednog cara Austrije, samo tri meseca nakon što je Napoleon sebe proglasio za cara Francuske.
1867. godine (iste one u kojoj je propala habzburška vlast nad Meksičkim carstvom), kako bi se smirili mađarski zahtevi za nezavisnost, za vreme cara Franca Jozefa I, država je transformisana u Austrougarsku monarhiju, podeljenu na Austrijsko carstvo i Ugarsko kraljevstvo, koje je u sebi imalo jednu autonomnu regiju, Kraljevinu Hrvatsku-Slavoniju.
Bila je u pitanju realna unija. Vladar je bio isti (dakle, personalna unija se podrazumeva), spoljna politika i vojska su bile zajedničke, ali su dve države praktično funkcionisale nezavisno na svim ostalim poljima; čak je i carinska unija morala biti obnavljana na svakih deset godina. Vladar se nazivao Car i Kralj, čime se dodatno isticala jednakost dva entiteta.
Ovakvo stanje stvari je potrajalo sve do 1918. godine, kada je u kulminaciji Prvog svetskog rata - do kojeg je došlo zbog stare habzburške težnje da sedne na srpski presto - nestala sa istorijske pozornice ne samo Austrougarska monarhija, odnosno Austrijsko carstvo, već i Kuća Habzburg.
Ruku na srce, oni su i dalje tu, ali bez formalnog uticaja na svetska zbivanja.
(O. Š.)
Povezane vesti
EU ulaže više od 65 miliona evra u razvoj veštačke inteligencije
Kraj lepe priče: Legenda Atletik Bilbaa napušta klub posle 15 godina
Zbog trovanja šestočlana porodica završila u bolnici u Austriji: Jeli palačinke, sumnja se da su ovo mazali
Španci odrešili kesu: Kupuju sedam novih protivpožarnih Kanadera C515, isporuka do 2027
Telegraf.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.
Komentari
Više sa weba
Priče sa Weba
INSTAGRAM I DALJE NE RADI SVIM KORISNICIMA Oglasili se iz Mete: Fejsbuk ponovo dostupan
Policija zaustavila PIJANOG VOZAČA, ali su lekari posle pregleda došli do ŠOK SAZNANJA: Odmah je oslobođen optužbi
MAJKA MU DONIRALA BUBREG, PA SAZNALI JEZIVE VESTI Osam dana nakon punoletstva preminuo Nedeljko za koga je navijala cela Srbija:"Spavaj sad, neće više boleti"
