Miloš pred Muratom na slici velikog Budvanina: Čupamo od zaborava bisere naše kulturne baštine

Anastas Bocarić, srpski i crnogorski slikar, rodom iz Budve. Foto: Wikipedia/butua.com/Milan Jovanović

Anastas Bocarić se rodio u Budvi prvog dana 1864. godine, u trgovačkoj porodici koja je najverovatnije imala etničko grčko poreklo. Poticali su iz Tesalije, ali su se u jednom trenutku naselili u današnjoj Albaniji, izgleda u Draču, gde su stotinak godina pre Anastasovog rođenja bili lončari, odnosno bocari; jedan član šire porodice, Marko, koji je po nekim izvorima mogao biti i deda Anastasov, učestvovao je u borbama za oslobođenje Grčke par decenija ranije.

Porodične veze sa Grčkom, naročito sa Tesalijom, i dalje su bile snažne među Bocarićima, budući da je Anastas kao četrnaestogodišnjak samostalno i na svoju ruku otišao u Solun (koji se nalazi severno od Tesalije, u Egejskoj Makedoniji) sa željom da pohađa umetničku školu; međutim je vrlo brzo sa istim ciljem prešao u Atinu. Posle studija vratio se u Crnu Goru (doduše, Budva u to vreme nije pripadala Crnoj Gori ni politički ni geografski), pa je jedno vreme na Cetinju bio dvorski slikar knjaza Nikole i time prvi crnogorski građanski slikar (posle će postati i prvi u Bosni i Hercegovini).

Posle svađe sa suverenom prešao je u Zadar, pa u Zagreb. 1893. radi ikonostas u pravoslavnoj crkvi u mestu Plavšinac kod Koprivnice, danas u Koprivničko-križevačkoj županiji Republike Hrvatske, na severu zemlje. Naredne godine oslikava hram u mestu Blinja na Baniji i za to uzima honorar od 2.400 forinti. 1896. srećemo ga u Sarajevu, potom u Mostaru, a naredne godine u Rogatici završava ikonostas još jedne pravoslavne crkve. 1900. prihvata poziv srpske vlade i odlazi u Carigrad gde osniva srpsku školu (upravnik njen bio je pet godina), a iste godine sa drugim srpskim umetnicima učestvuje na Svetskoj izložbi u Parizu, gde izlaže sliku „Na razvalinama srpskog carstva“ (takođe poznata i kao: „Guslar na zboru“).

„Miloš pred Muratom“, Anastas Bocarić. Foto: montenegrina.net

Zahvaljujući bliskim vezama sa Petrom Karađorđevićem, kojeg je poznavao i pre dolaska na presto, njegove veze sa Kraljevinom Srbijom produbljuju se i on 1904. godine učestvuje na Prvoj jugoslovenskoj izložbi u Beogradu sa slikom „Četa Petra Mrkonjića“ (pod tim pseudonimom je kralj Petar vojevao tokom Nevesinjske puške) koju je država potom otkupila za 11.815 dinara. Tri godine kasnije nalazi se u Skoplju gde radi u Srpskoj gimnaziji i Muškoj učiteljskoj školi; u tom periodu nastaju njegove slike „Kako je srpski gusar oslijepio“ i „Onđe pade Orloviću Pavle“.

1909. godine, prema navodima istoričarke umetnosti Dragane Ivanović, Bocarić izrađuje grb Etiopskog carstva koji je bio u upotrebi sve do 1974; ovo nije nemoguće pošto je Bocarić izvesno tridesetih godina boravio na dvoru cara Hajla Selasija, pa se kotorskom profesoru Predragu Kovačeviću, kojem je radio portret, 1938. žalio da je „mnogo toga ostavio carskoj etiopskoj porodici i to, nažalost, džabe“ jer „nijesu hteli da mi plate, ili ne koliko vrijedi moj rad“ zbog čega je spakovao kofere i vratio se u Kraljevinu Jugoslaviju, tačnije u Perast u kojem je nadalje živeo sa suprugom, dve kćeri i sinom Savom, koji je i sam bio umetnik.

Tokom maja i juna 1911. godine boravio je u Senti na poziv veleposednika Joce Vujića, za koga je izradio niz slika po porudžbini. Istovremeno, slikao je i za opštinu, a i lokalna crkva je iskoristila zgodnu priliku da ga angažuje da dovrši ikonostas koji je na to čekao unazad 59 godina. Ugovor za to je potpisan juna naredne godine, a Bocarić je već u avgustu završio posao.

„Velika narodna skupština“, Anastas Bocarić, 1922—1923. Foto: Wikimedia Commons/muzejvojvodine.org.rs

U međuvremenu se nastanio u Novom Sadu, radio kao „učitelj veština“ u Ženskoj učiteljskoj školi, otvorio školu vajarstva i slikarstva, i sve do 1932. živeo u „srpskoj Atini“. Tokom 1922—1923. nastaje njegova grandiozna slika „Velika narodna skupština“ (dimenzija 315 sa 180 centimetara) kojom je ovekovečio prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji, odnosno zbor narodnih poslanika okupljenih u sali hotela „Grand“, koji se nalazio na današnjem Trgu slobode.

Ta slika se čuva u Muzeju Vojvodine, gde se od 1997. nalazi na trajnoj pozajmici po odluci pokrajinskih vlasti, mada je formalno još uvek u vlasništvu Gradskog muzeja Subotice. 1924. vlasti Kraljevine SHS odlikovale su ga Ordenom Svetog Save V reda, a verovatno je da negde u to vreme nastaje i priložena slika na kojoj Miloš Obilić stoji pred (već izbodenim) sultanom Muratom.

Postoje podaci da je ikone i ikonostase radio i na Cetinju, u Budvi, Prčnju i Spiču, ali nedostaje datiranje; moglo je to biti i za vreme prvog njegovog boravka na dvoru knjaza Nikole, ali i kasnije kada se nastanio u Perastu. Takođe, postoje podaci koji kažu da je izlagao u Berlinu, Budimpešti, Pragu, Varšavi, Bratislavi, Rigi, Bukureštu, Talinu, Sofiji, ali kada tačno — opet je pitanje.

Preminuo je u Perastu 1944. godine, a tri godine docnije njegovi posmrtni ostaci bili su preneseni u Budvu. Njegov mlađi brat Spiridon Špiro Bocarić (1876—1941) takođe je bio istaknuti slikar i upravnik Muzeja Vrbaske banovine u Banjoj Luci; ustaše su ga u gradu na Vrbasu uhapsile 12. jula, sprovele u Gospić i 19. jula zaklale ili živog bacile u Šaranovu jamu na Velebitu.

„Propast Srpskog carstva na Kosovu 1389“, Anastas Bocarić, 1920-ih. Foto: Wikimedia Commons/Zoupan

Slika Anastasa Bocarića. Foto: montenegrina.net

Slika Anastasa Bocarića. Foto: montenegrina.net

(P. L.)