„Himna Srba Muslimana“ mostarskog pesnika Osmana Đikića: Spasavamo zaborava bisere srpske kulture

Osman Đikić (1879—1912) u mladosti. Foto: Wikimedia Commons/karlovackagimnazija.rs

Osman Đikić je rođen 7. januara 1879., od oca Ahmeta i majke Hane Đikić, rođene Kurt, u Mostaru u kojem je završio osnovnu školu i pet razreda Gimnazije Mostar, iz koje je izbačen zbog srpskog nacionalističkog delovanja, i tokom čijeg se pohađanja zbližio sa Jovanom Dučićem, Aleksom Šantićem i Svetozarom Ćorovićem, čije smo pripovetke pre dve sedmice objavili. Školovanje je nastavio u Beogradu, Carigradu i Beču, u kojem je završio Trgovačku akademiju, i u kojem se 1905. venčao glumicom Zorom Topalović, ili Mihailović po drugim izvorima. Nakon toga je neko vreme službovao kao bankarski činovnik u Zagrebu, Brčkom i rodnom gradu.

Preporučujemo

Pre nego što će 30. marta 1912. umreti od tuberkuloze (od koje će dve godine docnije stradati i supruga mu Zora), bio je jedan od pokretača i urednika mostarskog lista „Musavat“, zatim sarajevskih listova „Bosansko-hercegovački glasnik“, „Samouprava“ te „Gajret“, kako se zvalo i muslimansko kulturno-obrazovno omladinsko društvo u čijem je osnivanju učestvovao i koje je pokušavao da usmerava ka srpskim stajalištima. Bio je takođe i tajni član Muslimanske narodne organizacije, koja je povremeno sarađivala sa Srpskom narodnom organizacijom, i koja je uživala široku podršku muslimanskog življa, mada su joj pripadnici mahom bili begovi i mada je uglavnom njihove interese zastupala.

Pojedinačne svoje pesme objavljivao je već od rane mladosti, u listovima „Behar“, „Bosanska vila“, „Zora“ i „Carigradski glasnik“, a objavio je i tri zbirke pesama: „Pobratimstvo“ 1900. u Beogradu sa Omer-begom Sulejmanpašićem i Avdom Karabegovićem (o kojem je Telegraf.rs opširno pisao početkom prošle godine, kada se povela diskusiju o inicijativi da se njegova ulica preimenuje u Šabana Šaulića), „Muslimanskoj mladeži“ 1902. u izdanju Srpske dubrovačke štamparije, i „Ašiklije“ 1903. u izdanju mostarske Srpske štamparije sinova S. Mijata Radovića.

Sarajlije 7. oktobra 1908. čitaju proklamaciju o aneksiji Bosne-Hercegovine od strane Austrougarske, na istom mestu na kome će Princip šest godina kasnije ubiti Ferdinanda. Foto: Wikimedia Commons/Arhivska fotografija

Ljubavna lirika bila mu je oslonjena na sevdalinsku tradiciju i istočnjačko pesništvo, značajan broj njegovih pesama rodoljubive je tematike, a sve često odiše pobožnošću koja je prijala ondašnjoj muslimanskoj mladeži. Po Mostaru i Stocu je beležio običaje i skupljao narodne pesme koje čine zbirku „Hercegovački biser“ dugu pet hiljada stihova, koju je poklonio Srpskoj kraljevskoj akademiji (danas SANU), a napisao je i drame „Zlatija“ (1905), „Stana“ (1906) i „Muhadžir“ (1909).

„Zlatija“ je premijerno izvedena tek 1927. u beogradskom Narodnom pozorištu prilikom petnaeste godišnjice njegove smrti. Vlasti Kraljevine SHS odužile se i na druge načine Osmanu Đikiću, pa su mnoge ustanove dobile njegovo ime, a 1936. mu je prema projektu Aleksandra Deroka podignuto i spomen-turbe iznad sarkofaga kod Karađoz-begove džamije u Mostaru, koje su ustaše porušile već 1941, koje je bilo obnovljeno posle Drugog svetskog rata i koje su pripadnici HOS-a (Hrvatske odbrambene snage) porušili juna 1992., tokom Operacije „Lipanjske zore“, koju su izvele zajedno sa jedinicama zvanične Hrvatske vojske i Hrvatskog vijeća odbrane, oružane formacije tadašnje Hrvatske zajednice Herceg-Bosne (od avgusta 1993. republike); turbe je 1998. samo delimično obnovljeno.

Osman Đikić, prema tome, spada u red onih brojnih istaknutih i uglednih bh. muslimana koji su negovali srpski identitet. Kao i njihovi sunarodnici hrvatskog identiteta, delovali su u vremenu u kojem se bošnjački identitet lomio, u kojem nije još uvek bio u potpunosti formiran, ali su napori obe strane na tom polju bili osuđeni na propast; poslednja etapa etnogeneze naroda koji se danas naziva Bošnjacima već je bila počela, koreni te etnogeneze sezali su nekoliko vekova unazad i već su bili odveć duboki, razlike i podvojenost u odnosu na pravoslavne Srbe i rimokatoličke Hrvate, nekadašnju „raju“, isuviše velike, da bi se takve ideje, koje nisu bile bez osnova, primile.

Ipak, Đikićevo književno i životno delo, koje danas pripada i srpskom i bošnjačkom nasleđu, i koje bi možda moglo biti tačka spoja i jedan od kanala pomirenja, kada bi nam svima manjkalo usijanih glava, vredno je pomena i pamćenja; vredno je samo po sebi, ne samo kao svedok epohe. Izabrali smo za danas četiri Đikićeve pesme: „Himna Srba Muslimana“, „Srpska vila“, posvećena Risti Raduloviću, „Na osvitku zore“ i „Moja ruža“.

Bosanski muslimani tokom obavezne molitve, namaza, 1906. godine, negde u bosanskim brdima. Foto: Wikimedia Commons/Scheufler CollectionRudolf Bruner-Dvořák

Himna Srba Muslimana

Haj, nek jekne pjesma laka,

Čedo našeg srca, žarka,

Nek napuni sv'jet!

Mis'o naša sveta čista,

Kô proljetno sunce blista,

Kô aprilski cv'jet.

Nek odjekne, nek se ori,

Naša nam je duša zbori,

Pojmo složio oj!

Sveta vjera nam ne krati

Imenom se svojim zvati,

Ljubit' narod svoj!

Pojmo pjesmu, braćo mila,

Pravda j' uvjek pobjedila,

Pravdu voli Bog.

U pomoć će Allah biti,

Svetu svoju milost sliti

Vrhu pravednog.

Pojmo pjesmu, nek se vije,

Neka bratsku ljubav sije

Kroz naš zavičaj!

Srpska vila eno hiti,

Da nam lovor-vjence kiti,

Pojmo složno haj!

Mostar. Foto: Tanjug/Zoran Žestić

Srpska vila

U rumenu zoru, kad zv'jezdice sjajne

Na pučini neba plavetnog se gase,

Kad grimizom zore nebesa se krase,

Tiho lebde zrakom glasi pjesme vajne.

Odaklen se kreću, ko l' to tužno poje?

U zoricu rujnu, kad sve miljem gori,

Koga tako tuga u grudima mori,

Da s uzdahom prati glase pjesme svoje?

— Sa vrletnih gora, što se k nebu dižu,

I kô vječni stražar nepomično stoje,

Gdje 'no suri orô vije gn'jezdo svoje,

Oni tužni glasi odatle se nižu.

A djevojče ono raspuštenih vlasi,

Što beskrajnom tugom po st'jenju se kreće,

Svenuloga lica, kô jesenje cv'jeće,

A bolne joj grudi trgaju uzdasi.

To je srpska vila — vila roda moga,

Ona onu pjesmu milotužnu vije,

Što u rujnu zoru, sunca jarkog prije,

Razljeva se dverim Svemira tihoga.

Ona ono tuži za slobodom svetom,

I s bolnijem srcem gleda grozne muke,

Što pod teškim bičem dušmanove ruke

Rob ih snosi tužni, sputan uzom kletom.

Oh, ne plači vilo! Utri gorke suze!

Jer već sunce milo i nama se rađa,

Brat se s bratom miri, prestanuće svađa,

A Srbin će stresti opet teške uze!

Spomen-turbe Osmana Đikića u Mostaru, rad proslavljenog srpskog arhitekte Aleksandra Deroka, podignuto je 1936., porušeno od strane ustaša 1941., obnovljeno posle rata, i ponovo porušeno od strane HOS-a 1992. Šest godina kasnije delimično je obnovljeno. Foto: Wikimedia Commons/Mattan

Na osvitku zore

Na osvitku zore rujne,

Kad se rujem istok lije,

Slušao sam pjesmu slatku,

Što je mali bulbul vije.

Slušao sam i opčaran

Često puta ja bih sio

U mekanu djetelinu,

Te se pjesmom zanosio.

Ali jutro, kad sam čuo

Tvoje glase, čedo moje,

Od mlađanih, vrelih grudi

Otrglo se srce moje.

Otrglo se i otišlo

Sa rajskijem glasom tvojim,

I pred tobom ja bez srca

Evo, mila, sada stojim!

Oh, vrati mi srce moje,

Il’ mu gdjegod kutak pruži

U anđelskim tvojim grud’ma!

— B’jedni Osman, da ne tuži.

Sarajevo, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, 1926. godine. Foto: Kurt Hielscher

Moja ruža

Sve umorno leži, mrtvi sanak sniva,

I zemlja i ljudi i priroda c'jela,

Uvelo je cv'jeće, magluština siva

Sumorna je krila nad zemljicom svela.

Ne čuju se zvuci slavujeva glasa,

Niti bruji frula veselih čobana,

Sve izdiše tužno u mrtvilu časa,

Svud se širi pustoš — pustoš beskonačna.

Ali u mom vrtu rumen-ruža cv'jeta,

I u prkos zime i oštroga mraza,

Njeno lice buji; a nevinost sveta

K'o sunašce sija s' rujnih joj obraza!

(P. L.)