Glas i muzika koji kao da dopiru sa onoga sveta: Spasavamo zaborava bisere srpske kulturne baštine

Foto: Monah Milutin Hilandarac

Pre tri dana smo proslavili veliki crkveni praznik Sretenje Gospodnje — kada je, četrdeset dana nakon Roždestva, Marija odnela bebu Isusa u jerusalimski Hram da ga posveti Bogu a sebe pročisti — koji je ujedno i Dan državnosti Republike Srbije, budući da je o tom prazniku 1804. na Zboru u Orašcu doneta odluka da se digne buna na Turke, koja će prerasti u Prvi srpski ustanak, koji će postati prva faza Srpske revolucije.

Budući da je tako, shvatili smo da bi bilo prikladno da u rubrici „Spasavamo zaborava bisere srpske kulturne baštine“ ovoga puta priložimo nešto što spada u domen našeg verskog kulturnog nasleđa. Zbog čega je izbor pao na crkveno pojanje Dragoslava-Pavla Aksentijevića? Već duže vreme ovaj video držimo „na lageru“ i čekamo adekvatan trenutak za njegovo objavljivanje; smatramo da je ovo prigodan trenutak.

Preporučujemo

Ukratko o pojanju?

Pojanje je crkveno pevanje, neizostavni deo obreda Pravoslavne katoličanske crkve, bez koga se ne može zamisliti nijedno bogosluženje, ni jutrenje ni liturgija ni večernja, niti neke svete tajne poput krštenja ili venčanja (svetih tajni u pravoslavlju ima sedam — krštenje, miropomazanje, pričešće, pokajanje, sveštenstvo, brak i jeleosvećenje — koliko ih ima i u rimokatoličanstvu, s tim što se miropomazanje, na grčkom „hrizma“, kod katolika krizma ili konfirmacija, u Zapadnoj crkvi se odgađa do sedme godine, dok je u pravoslavlju i dalje deo obreda krštenja), niti opelo na sahrani. Rečju, bez pojanja se ne može ni zamisliti crkveni život.

Pravoslavno se pojanje razvilo u Istočnom rimskom, to jest Romejskom carstvu, koje se u istoriografiji naziva Vizantijom, da bi se razgraničilo u odnosu na carstvo Starog Rima, na čijoj se tradiciji gradilo ali sa kojim, posebno nakon sedmog veka, više nije imalo prevelike veze, sem nominalne. Međutim, razvoj pravoslavnog pojanja nije prestao osmanlijskim zaposedanjem Carigrada, nastavio se i u post-vizantijskom periodu. Pojanje je postojalo i u ranoj crkvi, ali kako je tačno izgledalo tokom prvih pet vekova nemoguće je pouzdano reći; iz onoga koje postoji danas i na Istoku i na Zapadu može se samo rekonstruisati i pretpostaviti, ali je gotovo izvesno bilo monofono, to jest jednoglasno; takođe, gotovo izvesno je i tada postojala razlika između dve tradicije.

Istočno pojanje je svakako izvorno monofono; Srbi su uveli polifoniju tek u 18. veku, pod uticajem Zapada, na kojem se razvila polifonija, odnosno višeglasje. Premda je gregorijansko pojanje, najvažnije u tradiciji Katoličke crkve, u stvari monofono, činjenica da polifonija ima zapadno poreklo navodi pravoslavne teologe da teoretišu protiv nje, tvrdeći da „višeglasje, raznoglasje (heterofonija) i instrumentalnost (koji su zabranjeni kanonima Crkve) razaraju čistotu, uzvišenost i mistično svojstvo crkvenog pojanja, čime se ono pretvara u nešto površno, nešto što služi više uživanju i zabavi, a strano je i duhu molitve.“. Vrlo je moguće da su u pravu, ali pošto je to subjektivna ocena i stvar ličnog doživljaja, stoji pitanje: da je polifonija „naša“ a monofonija „njihova“, da li bi priča bila obrnuta? Vrlo verovatno.

Ko je Dragoslav-Pavle Aksentijević

Rođen je u okupiranom Beogradu, usred Drugog svetskog rata, 20. aprila 1942. godine. Na Akademiji likovnih umetnosti (danas Fakultetu) diplomirao je i magistrirao 1967. godine, i od tada se bavi slikarstvom, ali takođe i crkvenim pojanjem i narodnom pesmom, budući da ima neponovljiv i onostrani glas, koji evocira „predele neprolaznoga blaženstva“, ako nam dopustite da se tako izrazimo.

Aksentijević poje po transkripcijama neumskih zapisa iz perioda 12—18. stoleća, kao i po sopstvenim zapisima, koje je sakupio iz usmenog predanja. Poje uz bruj muškog vokalnog sastava do pet članova; zajedno sa sinovima Rastkom i Damjanom, te Spasojem Tufegdžićem i Bojanom Ivkovićem, 2000. je osnovao grupu „Zapis“ koja svira na autentičnim narodnim instrumentima.

U pitanju je čovek je od ogromnog značaja za srpsku kulturu, ne samo zato što je doprineo očuvanju onoga što se smatra srednjovekovnim melosom, i očuvanju izvornog srpskog pojanja, već i zbog onoga što zahvaljujući tome muzički proizvodi, što nije ista stvar. Barem jedan od ova dva video-snimka koje smo ovde priložili, ili bolje reći audio, poznat je javnosti, kao i njegov glas, ali ne u dovoljnoj meri; većina upoznatih ne zna da poznati glas poveže sa konkretnom osobom — Dragoslavom Aksentijevićem.

VIDEO: Dragoslav-Pavle Aksentijević poje u katoličkoj crkvi u poljskom Jaroslavu 2009. godine, na festivalu „Pesme naših korena“

(P. L.)