Pre Hrvata, njihovu crveno-belu šahovnicu na dresu nosio je klub na čijem je temelju osnovana Zvezda

Foto: Tanjug/AP

Malo koja nacionalna fudbalska selekcija može da se podiči takvom vizuelnom prepoznatljivošću na globalnom nivou, kao što to može hrvatska, na čijim je „košuljama” karakteristična crveno-bela šahovnica.

Preporučujemo

(Pojam „košulja” se često koristio između dva svetska rata za gornji deo dresa, i mi ćemo na tom pojmu u ovom tekstu insistirati. Dolazi od engleskog shirt, „košulja”, kako Englezi još uvek zovu taj deo opreme; i sam pojam „dres” dolazi od od engleske reči za odelo, dress.)

Italijanska savojsko plava, ili savojsko azurna, kako se takođe naziva ta nijanska plave, koju bismo mi mogli arhaično nazvati i savojsko sinje; brazilska žuta sa zelenim porubom na kragni i rukavima; argentinska belo-nebeska prugasta; holandska narandžasta — to su košulje koje se, zbog istorijskih razloga, mogu po tom kriterijumu smestiti ispred hrvatskih.

Leonardo Bonući i Đorđo Kjelini u krevetu s peharom prvaka Evrope. Foto: Instagram/bonuccileo19/

U tu bi grupu svakako neki hteli, a i mogli, smestiti i nemački dres, francuski, španski, engleski, eventualno i meksički (da li smo neki zaboravili?); ali svaki od njih iz svojih razloga nema onaj stepen prepoznatljivosti koje imaju prethodno navedeni.

Pre svega, osnovni nemački dres ima belu košulju, a to teško da je nešto posebno; usudićemo se da kažemo da je njihov rezervni zeleni prepoznatljiviji od prvog, ali ga nažalost ne nose već 10 godina.

Istina, na nemačkoj beloj košulji najčešće imamo crne elemente ili njihovu trobojku, uvek u kombinaciji sa crnim „gaćama”, ali ako bismo uklonili amblem saveza i posmatrali je van konteksta, teško da bi nam prva asocijacija bio Die Mannschaft.

Istovremeno, teško da nam na nasumično videlo „kockastog” dezena nekog dresa, čak i ako nije crveno-beli, prva asocijacija ne bi bila hrvatska momčad, kako oni kažu, ili brazilska na videlo žutog sa zelenim porubom, ili italijanska na videlo savojsko sinjeg.

Foto: Tanjug/AP

Na videlo bele košulje mogla bi nam na pamet pasti i engleska selekcija, pošto je i oni nose, u kombinaciji s plavim šortsom, koji nažalost drastično menja nijanse, kao što i francuska plava košulja (tradicionalno u kombinaciji s belim šortsom i crvenim štucnama, uz povremena odstupanja) drastično menja nijanse.

(Ruku na srce, zadnjih godina nijanse drastično menja i italijanska „majica”—još jedan arhaični termin za gornji deo dresa, koji se takođe, nažalost, izgubio, u smislu da mu je ostalo samo suženo značenje—ali pretvaraćemo se da se to ne dešava.)

Što se Španaca tiče, njihova crvena košulja je prilično konzistentne nijanse (menja se ali u razumnoj meri), ali opet, to je crvena majica, oni po njoj nisu jedinstveni, njih nose i Belgijanci, nosimo je zadnjih 15 godina i mi, kao i mnoge druge selekcije (uz nas, samo u našem okruženju još najmanje tri).

Argentinski navijači u delirijumu posle trijumfa „albiselestea” nad selekcijom Meksika. Foto: Tanjug/AP

Konačno, tu su i Meksikanci, koji su za ovo Svetsko prvenstvo, posle pola decenije bezumnog eksperimentisanja, opet za prvi dres vratili tradicionalnu zelenu boju. Oni su jedini iz ove grupe za koje postoji dobar osnov da se smeste u red sa prvonavedenim selekcijama; ali ni zelena boja nije jedinstvena, nose je i Irci, između ostalih.

Ustanovivši veliku prepoznatljivost dresa hrvatske fudbalske selekcije, pređimo na stvar. Mada to izgleda kao revolucionarni dizajn, i mada je potpuno prirodan, imajući u vidu njihov nacionalni, istorijski grb, na kome se šahovnica nalazi još od srednjeg veka — ne radi se, zapravo, o nikad ranije viđenom dezenu.

FK Boavista nosi crno-belu šahovnicu na dresu još od 1933. godine; a 1937. je, na ovom podneblju, štaviše, u našoj zemlji, tada zajedničkoj s Hrvatima, štaviše, u našem glavnom gradu, Beogradu, jedan od dva ondašnja „večita rivala” uveo dresove na kojima se nalazila crveno-bela šahovnica.

Mlade nade SK Jugoslavija u tada novim dresovima sa dezenom crveno-bele šahovnice, u „Vremenu” od 2. aprila 1937. godine. Foto: Public domain / Unilib.rs / „Vreme”, br. 5465

Bio je to SK Jugoslavija, popularni „crveni”, koji su u međuratnom periodu nastupali i u kombinaciji crvene košulje i belog šortsa, kao i u crveno-belom prugastom dresu (rezervni je najčešće bio plav).

Teško nam je ceniti motive uprave „Jugoslavije”, koja se odlučila na takav potez, ali moguće je da se radilo o „skidanju” hrvatske šahovnice, koja se nalazila i na grbu kraljevine, a odgovarala bojama kluba, sve u sklopu ideologije integralnog jugoslovenstva koja još nije bila doživela potpuni slom; dakle, možda se simbolično htelo da beogradski klub nosi hrvatsku šahovnicu.

Uostalom, „Jugoslavija” je izgleda imala običaj da se lažno predstavlja i da stavlja znak jednakosti između sebe i države, ili da barem tokom prijateljskih gostovanja ne ispravlja domaćine koji ih reklamiraju kao nacionalni tim; upravo u vreme kada su stavili šahovnicu na majicu, u proleće 1937, na turneji po Irskoj i Francuskoj su se reklamirali kao nacionalna selekcija Jugoslavije.

Izvorni potpis ispod ove fotografije u „Politici” od 24. marta 1937. glasio je: „Tim Jugoslavije u novim dresovima”. Fotografija je nastala pred meč SK Jugoslavija protiv kombinovane selekcije dva kluba iz grada Rubea, Ekscelziora i Rasinga. Foto: Public domain / Unilib.rs / „Politika”, br. 10357

Zbog toga je izbio skandal u našoj javnosti; pretpostavka je, da je to najviše iziritiralo upravu i navijače uspešnijeg BSK-a, njihovog gradskog rivala, koji će 1945. biti ugašen zbog igranja tokom okupacije, a njegova imovina i infrastruktura, pre svega stadion s igralištem (na mestu današnjeg „JNA”), predata novoosnovanom FK Partizan, koji će biti podignut na njegovom temelju.

(OFK Beograd se poziva na BSK, ali ma koliko na tome insistirali, ta dva kluba nemaju veze jedan s drugim, i radi se o potpunoj invenciji, s obzirom da je OFK Beograd početkom 1945. osnovan kao „Metalac”, na temelju „Jadrana” kako su tada tvrdili, pre nego što je BSK uopšte ugašen; ne postoje pravni naslednici BSK-a i „Jugoslavije”.)

Ista sudbina kao i Beogradski sport klub, iz istih razloga, zadesila je i „Jugoslaviju” (koja je 1941. postala „žrtva ideološko-semantičke nepodobnosti”, budući da joj je naziv izmenjen u SK 1913, po godini osnivanja), čije su imovina i infrastruktura, zajedno sa stadionom i igralištem na mestu današnje „Marakane”, završile u rukama Crvene zvezde (odmah pada na pamet jedna pesma Zvezdinih navijača, koja se tiče Srbije i Jugoslavije).

Izvorni potpis ispod ove fotografije u „Politici” od 24. marta 1937. glasio je: „Navala Jugoslavije pred golom Francuza”. Radilo se o meču SK Jugoslavija protiv kombinovane selekcije dva kluba iz grada Rubea, Ekscelziora i Rasinga. Foto: Public domain / Unilib.rs / „Politika”, br. 10357

Zvezda je zadržala i boje „pokojnog” kluba, i većinu igrača, što joj je sve otvorilo put ka bazi „Jugoslavijinih” navijača; isprva je ona čak preuzela i nešto navijača BSK-a, zato što je osnovana pre Partizana, pa je više igrača i tog kluba prešlo u nju, poput Rajka Mitića i Srđana Mrkušića, koji su igrali za BSK-u tokom rata.

(Mnogi danas dokazuju antisrpsku narav komunista time, što su fudbaleri koji su igrali u tzv. NDH ostali nekažnjeni, ne znajući da ni naši fudbaleri nisu kažnjeni zbog igranja tokom okupacije; niti je trebalo da budu kažnjeni. A igralo se i te kako, samo je na teritoriji Beograda od avgusta 1942. do avgusta 1943. odigrano preko hiljadu mečeva, u proseku tri dnevno).

Ali je animozitet među navijačima bio isuviše veliki da bi to dugo trajalo, pa su se mnogi vratili na svoju stranu Topčiderskog brda nedugo po osnivanju Partizana, čija je prva košulja tada bila bela, poput rezervne BSK-a, i često plava (mada ponekad i crvena), pa je ipak postojao nekakav privid kontinuiteta.

Navijači Crvene zvezde u Bariju 1991. tokom finala KEŠ-a. Vide se brojne manje zastave sa crveno-belom šahovnicom, a postojao je i jedan stari, veliki barjak. Foto: MN Press

Sedamdesetih i osamdesetih, čak sve do Barija 1991. godine, na severnoj tribini i među navijačima Crvene zvezde mogle su videti velike zastave s crveno-belom šahovnicom, ali bez obzira na to što je klub podignut na temeljima „Jugoslavije”, tu se ne može govoriti o evokaciji predratnog dresa, koji je potpuno zaboravljen.

Pre će biti da je u pitanju bila nacionalizmom neopterećena aproprijacija jednog izvrsnog dezena, i to u zemlji u kojoj je vladalo bratstvo i jedinstvo (što bi ipak sugerisalo postojanje izvesne unutrašnje veze s dresom „Jugoslavije”, ako već ne sa njegovom evokacijom).

Posebno što se tokom SFRJ nije imala nikakva svest o sagrađenosti Zvezde na temeljima „Jugoslavije”, ili Partizana na temeljima Beogradskog sport kluba; svest o tome ne postoji ni danas. Pritom, moramo ponoviti još jednom, da ne bi bilo zabune: ti klubovi nisu pravni ili bilo kakvi naslednici predratnih, oni su samo sagrađeni na njihovoj infrastrukturi.

(V. D.)