Pariz ima Notr Dam, a Kuršumlija Manastir sv. Nikole. Srpska svetinja starija je čak 180 godina

Kuršumlija, manastir svetog Nikole, otac Grigorije

Na mestu gde je u 12. veku kršten prvi vernik Srpske pravoslavne crkve danas živi jedan monah, otac Grigorije. I to nije neko tajanstveno mesto, skriveno među obroncima visokih planina, daleko od glavnih drumova. Baš naprotiv, to je brdo iznad varoši Kuršumlija, ponosno prestono mesto nove srpske države i crkve - Manastir svetog Nikole.

Crkvu, simbol Kuršumlije, podigao je sredinom 12. veka Stefan Nemanja. Ona je danas većim delom obnovljena, ali je kraj nje na istom uzvišenju vidljivom iz celog grada, podignut još jedan "svetionik" vremena koje je ostalo za nama: veliki obelisk sa petokrakom na vrhu. Slučajnost - sigurno ne. Sada, nekako, ova dva simbola koegzistiraju u svojoj suprotnosti.

Preporučujemo

I baš zato što je bila na istaknutom mestu, crkva Manastira svetog Nikole je u istoriji imala tešku sudbinu, baš kao i Manastir svete Bogorodice, sazidan oko 800 metara dalje, a gotovo istovremeno - razrušene su do temelja i brzo postale zaboravljene, dok su vladari tražili neke nove prestonice, rezidencije i letnjikovce, mesta gde su se krunisali novi počeci srpske države.

Kuršumlija, manastir svetog Nikole, otac Grigorije

Skrajnuta je tako i sama Kuršumlija, koja je u vreme duhovnog procvata imala mnogo nežnije ime: Bele Crkve. A kada su došli Turci, pretopili su olovne krovove crkve Manastira svetog Nikole, kao i Svete Bogorodice, koji su se belili iznad ušća Banjske u Toplicu. Tako je mesto dobilo današnje ime - Kuršumlija.

Postoji inicijativa da se staro ime vrati, ali Kuršumljani su mahom protiv.

Kuršumlija, manastir svetog Nikole, otac Grigorije

"Ništa ne znači materijalna, bez duhovne obnove"

Pojedini istraživači crkvu Svetog Nikole smatraju prototipom raške graditeljske škole, a veruje se da je baš tu sveti Sava krstio prvog vernika u novoj, autokefalnoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi, čijih smo osam vekova nedavno proslavili.

Dugo je Kuršumlija čekala da se to zdanje obnovi, i ona još nije završena. Današnji izgled crkva je dobila, ili vratila, 1976. godine.

- Sa kompletnom rekonstrukcijom manastirske crkve se krenulo tek sredinom sedamdesetih godina. Rekonstrukcija je završena 1976. godine, zaslugama tadašnjeg Zavoda za zaštitu spomenika kulture Republike Srbije, u okviru tadašnje Jugoslavije, još govorimo o Titovom vremenu, što je svojevrsna interesantna situacija. Ali eto, kad Bog hoće, onda je i svako čudo moguće. Usred tog komunizma i druga Tita, mi dobismo nazad ovu svetinju, bar do ove mere u kojoj danas vidimo - priča otac Grigorije.

Kuršumlija, manastir svetog Nikole, otac Grigorije

Ali, kako je moguće da će vas danas u crkvi po čijem su uzoru sagrađeni brojni velelepni srednjovekovni manastiri, koja je toliko bitna za istoriju države i same crkve, sačekati jedan jedini monah?

- Nažalost, nas kaluđera i kaluđerica u srpskoj crkvi nema nešto mnogo, trenutno samo ja živim ovde od monaškog življa. Imamo jednu malu kuću koja je izgrađena krajem devedesetih godina, koja, nažalost, i da nas ima više ne može da primi veći broj kaluđera, ali Zavod za zaštitu spomenika planira izgradnju konaka. Mi ne padamo iz nekog spoljnog sveta, iz nekog svemira, s Marsa i drugih planeta, nego dolazimo iz naše Srbije, ovakve kakva jeste, ovakvi kakvi jesmo - priča otac Grigorije

Sve do 2013. godine ovo bila samo parohijska crkva, a da je tek tada ponovo oživljen manastir, što je i bio u istoriji sve do razaranja.

- To je svojevrsni apel nađem življu da ne vredi mnogo fizičke obnove, jer da su vredele i da je sve bogatstvo i slava pravoslavna vredela sama po sebi, spolja, materijalno i po defniciji, ne bi Vizantija propala. Onolika, najsnažnija hrišćanska feudalna država u svoje vreme, koja je imala kontinuitet od 1.000 godina, drugi Rim nastavak Rimskog carstva... Ali, zbog duhovnog pada Bog je pustio i fizički, to ide jedno s drugim. Dakle, ne važi ono rimsko "u zdravom telu zdrav duh". Ne, ne, ne, greška, obrnuto, u zdravom duhu daće Bog i zdravo telo - zaključuje monah.

Kuršumlija, manastir svetog Nikole, otac Grigorije

Inače, crkva Manastira svetog Nikole građena je u tri faze. Najstarija, Nemanjina, je jednobrodna crkva sa trodelnim oltarskim prostorom, kupolom na sredini i jednim manjim odeljenjem na južnoj strani, koje je bilo predviđeno kao grobno mesto ktitora, a koje je i dalje prazno.

- Sveti Simeon mirotočivi trebalo je da jednog dana počiva ovde, tako je on to zamislio. U to ime imamo kapelu, koja je upravo bila namenjena da bude njegovo grobno mesto, počivalište, u podu kapele se i dan danas nalazi jedan prazan grob - otkriva otac Grigorije.

Karakterističan je i način gradnje - svaki drugi red opeke uvučen je unutra.

Sa zapadne strane crkve, za vreme vladavine Stefana prvovenčanog u 13. veku, dograđena je spoljna priprata sa dve visoke kule. U narednom stoleću, u vreme vladavine kralja Milutina, na severnoj strani sagrađena je kapela.

Po dobijanju autokefalnosti, u ovom manastiru Sveti Sava je smestio sedište episkopije.

Kuršumlija, manastir svetog Nikole, otac Grigorije

Manastir je stradao u austrugarsko-turskim ratovima (1668-1690).

- Srpsko življe je stalo na stranu austirijske carevine, nažalost, austrija je taj rat izgubila i morala je da se povuče, tako da su se Turci besni vratili nazad željni osvete i na strašan način poharali sve ove prostore, pobivši mnoštvo našeg stanovništva, uništivši mnoge svetinje, uključujući i ovu. Od tada, pa narednih nažalost par stotina godina, manastir je ostao u ruševinama, zapusteo, takoreći zaboravljen, sa nekim delimičnim pokušajima renkonstrukcije krajem 19. i početkom 20. veka - priča monah Grigorije.

Kuršumlija, manastir svetog Nikole, otac Grigorije

Stariji od Notr Dama

Ovaj manastir stariji je od Visokih Dečana čak 170 godina, još deceniju više od Pećke patrijaršije, a isto toliko i od najstarije gotičke katefreale - velelepnog pariskog Notr Dama.

Manastir svete Bogorodice

Ovo je druga Nemanjina zadužbina u Kuršumliji, koja je podignuta paralelno sa Manastirom svetog Nikole, svega 800 metara dalje. Ovaj manastir Nemanja je dao na upravu svojoj ženi Ani (monaško Anastasija), pa se pretpostavlja da je ona u njemu neko vreme bila i monahinja.

(Mateja Beljan)