"Kartaši" ponovo u Srbiji: Kako je pronađeno remek-delo Paje Jovanovića i kada ga možemo videti?

U jednom od najuzbudljivijih kulturnih događaja ove jeseni, remek-delo srpskog slikarstva, "Kartaši" Paje Jovanovića, konačno je prešlo iz diskretnosti privatnih kolekcija u fokus javnosti.

Preporučujemo

Ovaj značajan potez, o kojem je detaljno razgovarano u Jutarnjem programu RTS-a sa voditeljkom Nikolinom Rakić, nije samo izlaganje umetničkog dela, već i najava ambicioznog plana jednog hotela da se pozicionira kao ključni stub kulturnog života Srbije.

Radomir Samčević, koji je zajedno sa Tijanom Šipkom bio gost programa, objasnio je dublje motive hotela. „Delo koje je decenijama bilo deo privatnih kolekcija, sada je dostupno i javnosti,“ istakao je Samčević.

Hotel, koji predstavlja, poznat je po svojoj impozantnoj kolekciji od preko 300 umetničkih slika i biblioteci sa više od 3.000 naslova.

Kako je remek-delo Paje Jovanovića završilo ponovo u Srbiji?

Akvizicija "Kartaša" Paje Jovanovića nosi sa sobom gotovo filmsku priču. Investitor hotela je sasvim slučajno, kroz mrežu privatnih kanala, došao do saznanja da je slika na prodaju kod privatnog kolekcionara. Ono što je bilo iznenađujuće jeste prvobitna pretpostavka da u Srbiji neće biti dovoljno zainteresovanih kupaca, što bi delo verovatno odvelo u inostranstvo. Međutim, to se nije dogodilo.

"Prosto se zaljubite u Paju Jovanovića,“ iskreno je izjavio Radomir Samčević, opisujući snažnu emotivnu vezu koja je stvorena sa delom. Presudna je bila "želja da se ta slika nalazi kod nas, da bude kulturno blago Srbije, da se nalazi baš u hotelu." Ova akvizicija stoga prevazilazi puku kupovinu umetnine - ona je čin kulturnog patriotizma i preuzimanje odgovornosti za očuvanje nacionalne baštine.

Posetioci će imati privilegiju da vide „Kartaše“ po prvi put 23. oktobra, kada će slika biti izložena u hotelu "Ramonda" na Rtnju. Tijana Šipka je potvrdila da je sve spremno za ovaj veliki dan: „Mi smo spremni, sad samo čekamo goste.“

Nikola Kusovac: Jovanovićev rad - Stvaranje bez kompleksa i njegov evropski status

Kako bi se publici pružila šira perspektiva, u program se uključio i ugledni istoričar umetnosti Nikola Kusovac, koji je rasvetlio kontekst i duboki značaj Paje Jovanovića i njegovog dela. Na pitanje da li "Kartaši" odudaraju od faze u kojoj je Jovanović pretežno izlagao portrete u Parizu, Kusovac je odlučno negirao. "Ne odudara... Paja je bio vredna ličnost i radio je jako mnogo. Njegov ukus je veliki i njegovo delo je nama vrlo značajno jer nas oslobađa svih kompleksa."

Kusovac je naglasio da su Paja Jovanović i Uroš Predić, "zahvaljujući upravo ovoj dvojici Banaćana i gotovo vršnjaka", bili ključne figure koje su srpsko slikarstvo u epohi realizma podigle na svetski nivo. "Dostiglo je evropske vrednosti i evropske kvalitete,“ istakao je, naglašavajući da je „u istoriji umetnosti kontinuitet presudan“ i da „velikih praznina ne sme biti." Time je potcrtao važnost kontinuiranog praćenja i obogaćivanja nacionalne umetničke scene.

Orijentalizam, poreklo i "Srpski svet" u delu Paje Jovanovića

Jovanovićevo umetničko putovanje, kako je objasnio Kusovac, bilo je pod snažnim uticajem Leopolda Karla Milera, njegovog učitelja i vodećeg orijentaliste tog vremena. Miler je Paji, koji je u početku sledio bečki i austrijski ukus, savetovao da istraži "orijentalni život" na severu Afrike - u Maroku i Tunisu. Ovo je bio poziv na susret sa nečim potpuno novim.

"Oni su odjedanput otkrili Severnu Afriku. Otkrili su... šta znači izaći na sunce, šta znači doživeti, videti Orijent i tako dalje," rekao je Kusovac.

Ovo iskustvo je Jovanoviću donelo novu paletu boja, svetla i tema, obogaćujući njegov stil i omogućavajući mu da prepozna orijentalne motive i kod kuće, na Balkanu.

Osim umetničkog stila, Kusovac je otkrio i zanimljive detalje o Jovanovićevom poreklu koji su se preplitali sa njegovim delom. Paja Jovanović je rođen u Vršcu, u, kako je Kusovac precizirao, "Pečkoj mahali", odnosno "Dečanskoj mahali". To znači da su tamo bili naseljeni Dečanci, Srbi koji su izbegli iz okoline Dečana za vreme Velike seobe Srba pod Arsenijem III Čarnojevićem. Ova lična i kolektivna istorija je bila toliko snažna da je Jovanović čak u svom najpopularnijem i najznačajnijem delu, "Seobi Srba"“, ovekovečio svog pretka, Đuku.

"To je onaj mladić koji drži patrijarhovog konja i vodi ga napred u prednjem je planu te poznate Pajine kompozicije," objasnio je Kusovac, ističući da je to delo postalo „jako poznat kod Srba i gotovo da nema nijedne uglednije srpske kuće... koja nema reprodukciju njegove slike."

U širenju popularnosti Jovanovićevog dela ključnu ulogu je imao trgovac Petar Nikolić iz Zagreba, koji je "štampao u tehnici oleografije vrlo dobro" i "raširio po svim domovima srpskim."

Kusovac je zaključio da ove reprodukcije nisu bile samo ukras, već su „držale ono što mi danas zovemo srpski svet i srpski duh,“ čineći Paju Jovanovića ključnom figurom u očuvanju i promociji srpskog identiteta.

(Telegraf.rs/izvor: RTS)