Zaboravljena despotica Jelena Gatiluzio: Žena bez koje Srbija ne bi postala despotovina

Foto: Wikimedia/Tedmek

Ona je bila srpska despotkinja, supruga Stefana Lazarevića. Jelena Gatiluzio je bila princeza iz Grčke, koja je poreklom pripadala đenovljanskoj porodici koja je u periodu od 1355. godine do sredine 15. veka držala niz poseda u severnom delu Egejskog mora. Postoje pretpostavke da je porodica bila u bliskim vezama sa Paleolozima, vladajućom dinastijom u Vizantijskom carstvu.

Preporučujemo

Rodonačelnici ove porodice bila su dva dva brata, Frančesko i Nikolo Gatiluzio. Iako ime njihovog oca nije poznato, na osnovu grba porodice, navodno ime je majka poticala iz porodice Dorija.

Jedan od braće, Frančesko, stekao je naklonost vizantijskog cara Jovana V Paleologa. Pomogao je vizantijskom caru da zbaci Jovana Kantakuzina sa prestola 1354. godine, a kao nagradu, Jovan je Frančesku darovao ostrvo Lezbos (sa Mitilenom) jula 1355. godine i ruku svoje sestre Marije. Vremenom su se njihovi posedi proširili na Imbros, Samotraku, Lemnos i Tasos, kao i kopneni grad Enos, gde su Gatiluzi razvijali rudarstvo, trgovinu stipsom, proizvodnju tekstila i sl.

Međutim, prema pisanju Vikipedije, nakon pada Carigrada 1453. godine, pali su pod osmansku vlast, nakon ćega su ih Turci 1456. godine uklonili, a tadađnji gospodar Lezbosa, Dominiko Gatiluzio, je zadavljen. Njegovog naslednika, brata Nikolu, osmanska flota je zarobila i odvela u Carigrad gde je kasnije pogubljen. Njegovim smaknućem ugašena je porodica Gatiluzio.

Arheološka iskopavanja u zamku Mitilene od 1984. godine od strane Univerziteta Britanske Kolumbije otkrila su pogrebnu kapelu porodice Gatiluzio i nekoliko grobnica koje verovatno pripadaju članovima porodice, kao i značajan broj njihovog kovanog novca. Ova zgrada je nakon turskog osvajanja pretvorena u džamiju (1462).

Despot Stefan Lazarević... Foto: ART Collection / Alamy / Alamy / Profimedia

Jelena, supruga srpskog kneza i despota Stefana Lazarevića je bila unuka osnivača Frančeska, odnosno ćerka Frančeska II Gatiluzija koji je takođe jedno vreme vladao Lezbosom.

O njenoj majci govori samo jedan podatak iz Žitija Stefana Lazarevića od Konstantina Filozofa, pisanog oko 1431. godine u kojoj se navodi da je Jelena preko svoje majke bila nećaka vizantijskog cara Manojla II Paleologa. Ali, nažalost, bliži podaci o njenom identitetu nisu poznati.

Pored Jelene, Frančesko je imao još petoro dece. Jedna od njih bila je i Irina (Evgenije) Paleolog, supruga Jovana VII (savladara 1376-1390, cara 1390. i regenta 1390-1403).

Naša despotica Jelena se u izvorima pominje septembra 1405. godine kada je sklopljen brak sa srpskim despotom. Ovaj brak je bio ugovoren prilikom Stefanove poslednje posete Carigradu.

Ipak, iako se veoma malo zna o njoj, upravo zahvaljujući braku sa Jelenom, Stefan se orodio sa vizantijskom dinastijom Paleolog, što mu je omogućilo da ponese titulu despota. I tako je srpska država postala despotovina.

Titula despota u Vizantijskom carstvu bila najviša posle carske, a dodeljivala se samo bližim carevim ili caričinim srodnicima.

Jelena se, nažalost, ne pominje nakon 1405. godine niti je prikazana na ktitorskim kompozicijama Stefanovih zadužbina, na kojima je  srpski despot uvek je naslikan sam. Takođe, ovaj tako važan par za srpsku istoriju nije imo decu, zbog čega je srpski despot za naslednika odredio Đurđa Brankovića.

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.