ISTINA O MILANSKOM EDIKTU: Moraćemo još 63 godine da čekamo do PRAVE GODIŠNJICE pobede hrišćanstva (FOTO)

Retki su oni u našoj zemlji koji su tokom halabuke vezane za proslavu 1.700 godišnjice Milanskog edikta i pobede hrišćanstva te priče o centralnog svetskoj proslavi u Nišu, postavili pitanje zbog čega bi slavljenje edikta donetog u Mediolanumu bilo u Naisusu.

Preporučujemo

To što je u pitanju mesto rođenja cara Konstantina teško da može biti dobar razlog. Zašto ne onda u Jorku, britanskom gradu u kome ga je vojska nakon smrti njegovog oca izvikala za cara? To je daleko važniji događaj za hrišćanstvo od pukog rođenja.

Zašto ne u Rimu u kome je stolovao najvažniji episkop tog doba (i, ruku na srce, celog prvog milenijuma) i u kome se odigrala Bitka kod Milvijskog mosta u kojoj je najslavniji Nišlija pobedio Maksencija nakon što je noć pred bitku u Večnom gradu usnio krst sa natpisom "u ovom znaku ćeš pobediti"?

Ako bismo velike događaje slavili na osnovu mesta rođenja njegovog glavnog aktera, centralnu proslavu obnove državnosti Srbije morali bismo da smestimo u selo Viševac u opštini Rača jer je tamo rođen vožd Karađorđe. A ipak, sela Viševac se skoro niko ni ne seti o Sretenju, a većina ljudi nema ni pojma da je baš u njemu svet ugledao i prvi put zaplakao otac otadžbine.

Ipak, ma koliko retki bili oni koji su postavljali gorepomenuta pitanja, još su ređi oni koji su, verni istini, stidljivo ukazivali na činjenicu da Milanskim ediktom hrišćanstvo nije istinski pobedilo i da nije postalo zvanična religija Rimskog carstva, kako se to danas banalizuje i pojednostavljuje.

Milvijski most u Rimu i dalje stoji i svedoči. Pobeda Konstantina Velikog koja je pored njega izvojevana promenila je tok istorije i dovela do trijumfa hrišćanstva. Foto: Wikimedia Commons/ Livioandronico2013

Zapravo, Milanski edikt donet 313. godine i proglašen od strane zapadnog imperatora Konstantina i njegovog saveznika istočnog imperatora Licinija (direktnog pretka velikog župana Stefana Nemanje, prema navodima srpskih srednjevekovnih letopisa i rodoslova, pre svega Karlovačkog) nije uopšte bio iznenadni i usamljeni čin.

Milanski edikt je zapravo bio potvrda Galerijevog edikta o toleranciji donetog dve godine ranije u Serdici (današnja Sofija) kojim je hrišćanima priznata sloboda veroispovesti i okončani progoni, ali koji u suštini nije zaživeo jer ga je Maksimin Daja odmah opozvao. Tako je ovaj dokument iz Milana zapravo bio obnova već datih pa oduzetih prava kojima je hrišćanstvo legalizovano, i pravno ništa više od toga.

Međutim, od tog trenutka počinje uspon naše religije i ona narednih godina i decenija de fakto postaje religija careva i nezvanična religija carstva pored koje su paraleleno živele i druge, pre svega paganska; samo je Julijan Apostata bio otpadnik od vere u Hrista, o čemu i pomenuti epitet govori.

Statua Svetog cara Konstantina Velikog u Jorku, gradu gde ga je vojska izvikala za imperatora. Foto: Wikimedia Commons/Charlesdrakew

Ipak, uskoro dolazi do pojave arijanske jeresi što dovodi do velike podele u Crkvi i sazivanja vaseljenskih sabora od strane imperatora na kojima je trebalo pomiriti zavađene tabore i očuvati jedinstvo, naravno doći i do zajedničkog te istinitog stava o prirodi Boga.

Ne mali broj careva tokom IV veka je bio arijanskog opredeljenja. Čak je i Konstantina Velikog na samrti krstio Evsevije Nikomedijski, jedan od arijanskih prvaka koji će naredne godine postati carigradski episkop (Carigradska crkva će biti uzdignuta na rang patrijaršije tek 381. godine pod pritiskom cara Teodosija Velikog koji je želeo da crkvu u njegovoj prestonici ima visok položaj, ali će i tada biti jedno vreme podređena Antiohiji).

Konstantinov naslednik Konstancije II je takođe bio sklon arijanstvu, pomenuti Julijan Otpadnik paganstvu, Jovian (rođeni Beograđanin) je nakon toga trajno obnovio položaj hrišćanske vere, Valens je bio arijanac. A onda je na vlast došao Teodosije Veliki. Do tog trenutka, arijanska jeres je zahvatila veći deo Istoka podeljenog na nekoliko patrijaršija dok je Zapad pod Rimskom crkvom bio čvrsto pravoslavan i veran Nikejskom simbolu vere.

Teodosije, budući rođen u Hispaniji, bio je tvrdi pravoslavac i veoma pobožan. Pod njegovim pritiskom i uticajem, 27. februara 380. godine on kao istočni imperator i dva savladara Zapada, braća i carevi Gracijan i Valentinijan II, donose Solunski edikt.

Sveti Ambrozije ne da Teodosiju I u Milansku katedralu, slika Antonisa van Dajka. Foto: Wikimedia Commons/nationalgallery.org.uk

Latinski tekst na kojem je prvobitno objavljen glasi:

"IMPPP. GR(ATI)IANUS, VAL(ENTINI)ANUS ET THE(O)D(OSIUS) AAA. EDICTUM AD POPULUM VRB(IS) CONSTANTINOP(OLITANAE).

Cunctos populos, quos clementiae nostrae regit temperamentum, in tali volumus religione versari, quam divinum Petrum apostolum tradidisse Romanis religio usque ad nunc ab ipso insinuata declarat quamque pontificem Damasum sequi claret et Petrum Aleksandriae episcopum virum apostolicae sanctitatis, hoc est, ut secundum apostolicam disciplinam evangelicamque doctrinam patris et filii et spiritus sancti unam deitatem sub pari maiestate et sub pia trinitate credamus.

Hanc legem sequentes Christianorum catholicorum nomen iubemus amplecti, reliquos vero dementes vesanosque iudicantes haeretici dogmatis infamiam sustinere ‘nec conciliabula eorum ecclesiarum nomen accipere’, divina primum vindicta, post etiam motus nostri, quem ex caelesti arbitro sumpserimus, ultione plectendos.

DAT. III Kal. Mar. THESSAL(ONICAE) GR(ATI)ANO A. V ET THEOD(OSIO) A. I CONSS".

Prvi vaseljenski sabor u Nikeji, sa poraženim Arijem u podnožju. Foto: Wikipedia Commons/Jjensen

Prevod ovog teksta glasi:

"Imperatori avgusti Gracijan, Valentinijan i Teodosije. Edikt narodu Konstantinopolja.

Naša je želja da svi različiti narodi koji su podanici naše Milosti i Umerenosti, treba da nastave da slede onu religiju koju je Rimljanima doneo divni apostol Petar, onako kako je sačuvana u vernom predanju i kako je sada ispovedaju pontif Damas i Petar, episkop Aleksandrije, čovek apostolske svetosti. Prema apostolskom učenju i jevanđeoskoj doktrini, moramo verovati u jedno božanstvo Oca, Sina i Svetoga Duha, jednakih u uzvišenosti i Svetoj Trojici.

Ovlašćujemo sledbenike ovog zakona da preuzmu zvanje katoličkih hrišćana; što se tiče ostalih, koji su po našem sudu osobe bez razuma, određujemo da će biti žigosani sramotnim imenom jeretika i da neće svoje skupove zvati crkvama. Oni će prvo biti kažnjeni Božijom osvetom, a potom kažnjeni od strane naše vlasti onako kako u skladu sa voljom Nebesa mislimo da treba.

Mozaik u Aja Sofiji iz XIII veka. Hrist Pantokrator okružen Presvetom Bogorodicom i Svetim Jovanom Krstiteljem. Foto: Wikimedia Commons/Till Niermann

Dato u Solunu na treći dan od martovskih kalendi, tokom petoga konzulata Gracijana avgusta i prvoga Teodosija avgusta".

Pontif Damas je papa Damas I po čijom je jurisdikcijom bio Zapad, a posebno navođenje njega i aleksandrijskog episkopa Petra dolazi otuda što su ostali bili jeretici. Zapravo, ključnu ulogu u ovom imperijalnom proglasu odigrao je upravo papa Damas.

Izraz "katolički hrišćani" u vezi je sa značenjem reči "katoličko": grčka je to reč koja se na srpski prevodi kao "saborno". Fraza iz Simbola vere, "jedna sveta saborna i apostolska Crkva" je tako "jedna sveta katolička i apostolska Crkva". Danas je uobičajeno među srpskim pravoslavcima da se koristi oblik "katoličanska Crkva" (zvanično ime Pravoslavne crkve je Pravoslavna katoličanska crkva u srpskom prevodu) da bi se napravila distinkcija u odnosu na ono što zovemo Katoličkom crkvom. Grci nemaju taj problem pošto oni koriste reč "katoličko" u izvornom obliku koji se nikada nije menjao ili ispadao iz upotrebe.

Pored katoličkog karaktera onoga što je objavljeno, tu je i pravoslavni, odnosno ispravni u odnosu na jeres, u skladu sa svetim predanjem i učenjem apostola i drugih crkvenih otaca.

Četvrti vaseljenski sabor u Halkidonu, slika Vasilija Surikova. Foto: Wikimedia Commons/Wikipaintings

Solunski edikt se smatra konačnom pobedom hrišćanstva i pravnim aktom kojim se naša religija uzdigla na državnu i jedinu zvaničnu religiju Rimskog carstva; posle njega progon pagana se intenzivirao do krajnjih granica.

Takođe se smatra i konačnom pobedom nikejskog, pravoslavnog hrišćanstva nad arijanskom jeresi. Naime, nakon ovoga Teodosije je dosta energije utrošio na suzbijanje svih ne-nikejskih oblika hrišćanstva pa je 381. godine usledio Prvi carigradski sabor (Drugi vaseljenski) koji je potvrdio i utvrdio pravoslavlje i dao konačan oblik Nikejskom simbolu vere koji i danas koristimo zbog čega se on ponekad naziva Nikejsko-carigradski simbol vere.

Prema tome, prava godina pobede hrišćanstva bila je 380. posle Hrista, što znači da ćemo u ovom veku imati prilike da je proslavimo 2080. godine. Biće zanimljivo videti kako će svet tada izgledati i da li će hrišćani biti u prilici da ovaj događaj obeleže kako dolikuje. Moraćemo do tada pričekamo još 63 godine.

(O. Š.)