Kako su Srbi pre 500 godina na ugarski i hrvatski presto postavili Habzburge (FOTO)

Jovan Nenad je bio Srbin iz Banata koji je nakon Mohačke bitke na teritoriji današnje Vojvodine i delova Rumunije i Mađarske, stvorio Srpsko carstvo. Snevao je da oslobodi sve srpske zemlje, ali je jedina dalekosežna posledica njegovog bavljenja bila nenamerno ustoličenje Habzburga na presto Ugarskog kraljevstva. To, i činjenica da je Srbima iz Panonske nizije ulio ideju da žive na srpskoj zemlji

Jovan Nenad je bio srpski husar i plaćenik koji se rodio u severnobanatskom mestu Lipovo na reci Moriš oko 1492. godine, u "godini zveri" kada je ceo pravoslavni svet očekivao smak i Sudnji dan (bila je to 7000. godina po pravoslavnom hrišćanskom kalendaru).

Preporučujemo

Tvrdio je da je potomak srpskih i grčkih vladara, njegovi savremenici da je potomak srpskih despota, ali se malo šta zna pouzdano. Bio je srednje visine, vitak, moralan i pobožan. Zvali su ga Crni Čovek ili Crni Jovan pošto se rodio sa belegom: crnom linijom debljine prstina koja je kretala od desne slepočnice i pravom linijom išla skroz do desnog stopala. Mnogi su to videli kao božanski beleg.

Nakon što su Osmanlije satrle ugarsku vojsku na Mohaču 29. avgusta 1526. godine, kada je i kralj Lajoš II izgubio život, i poharale Budim, povukle su se ispod Save i Dunava, u prvi mah ne koristeći se odlučujućom pobedom.

Ugarska, obezglavljena, upala je u stanje haosa i bezvlašća, a dva čoveka su položila pravo na presto: Jovan Zapolja, najistaknutiji ugarski vlastelin te vojvoda Transilvanije koji se iz nepoznatih razloga nije pojavio na Mohaču (postojale su glasine da je to bio dogovor sa sultanom Sulejmanom Veličanstvenim), i budući sveti rimski car Ferdinand I iz kuće Habzburg, šurak pokojnog Lajoša. Većina ugarskog plemstva podržala je Zapolju i on je krunisan, ali Ferdinand nije hteo ni da čuje i nije hteo da odustane: uostalom, druga vlastelinska grupa je izabrala njega.

U svoj toj gunguli, Jovan Nenad je na teritoriji Bačke, severnog Banata i delova severnog Srema formirao svoju državu, Srpsko carstvo, proglasivši se za cara sa prestonicom u Subotici (Sabatki).

Za glavnog vojvodu imenovao je Radoslava Čelnika, za glavnog diplomatskog izaslanika učenog protestanta Fabijana Literata, a za palatina i blagajnika Subotu Vrlića, plemića rodom iz Jagodine. Carska garda brojala je 600 vitezova, a car je delio titule i skupljao porez. Glavni mu je cilj bio: oslobađanje svih srpskih zemalja. Bavljenje po Ugarskoj je bila samo sporedna stvar, nešto što se mora ako se misli da se oslobodi cela Srbija.

Ugarski velmoža Valentin Terek ga uskoro napao, pošto je Jovan Nenad carski dvor smestio na njegovim posedima, i pobedio, zbog čega car dvor seli u Segedin. Premda je Jovan Nenad isprva podržavao Zapolju ovaj se okrenuo protiv njega zbog interesa ugarskih plemića na čijem je tlu Srpsko carstvo stvoreno i čija su imanja poharana i razdeljena Srbima, zbog čega je Jovan Nenad prešao u Ferdinandov tabor.

To će imati dalekosežne istorijske posledice. Zapolja je tri vojske poslao na cara Jovana Nenada ne bi li ga uništio pre nego što stignu habzburške armije: prvo je car pobedio vojsku Laska Čakija a njega pogubio, a zatim je u Seleškoj bici tukao vojvodu Petra Perenjija. Konačno, na Sedfalskom polju jula 1527. godine Jovana Nenada iz drugog puta tuče Perinji i car gubi oko 8.000 vojnika.

Međutim, mesec dana kasnije se oporavio od šoka i dopunio svoje proređene redove (imao je na vrhuncu moći oko 15.000 vojnika), te krenuo u susret Ferdinandu koji je sa svojom armijom ušao u Ugarsku. Međutim, iz zasede ga puščanim zrnom ubija ugarski vlastelin Valentin Terek.

Nakon toga, njegova vojska se rasipa a carstvo raspada. Vojvoda Radoslav Čelnik će osnovati Sremsko vojvodstvo sa sedištima prvo u Slankamenu a potom i u Nebojcu kod Vukovara, ali kao osmanlijski vazal; tri godine kasnije će prihvatiti Ferdinandovu ponudu i preseliti se sa vojskom na imanja u Ugarskoj, a Srem će doći pod direktnu vlast Turaka.

U međuvremenu, Ferdinandove snage osvajaju Budim i septembra meseca u Tokajskoj bici tuku Zapoljinu vojsku, koja je bila potpuno iscrpljena od borbi sa srpskim carem Jovanom Nenadom. Zapolja beži u Poljsku, šuruje sa Turcima, Turci intervenišu i vraćaju ga na presto istočnog otpatka nekad velikog kraljevstva (tzv. Osmanlijska Mađarska), ali za njega i za njegovog sina kojeg će dobiti kasnije u životu priča je završena. Habzburzi su pobedili i ustoličeni su kao kraljevi Ugarske, a važnu ulogu u tome odigrali su Srbi, doduše bez posebne namere.

Istina, hrvatsko plemstvo je na Cetinskom saboru još 1. januara 1527. godine jednoglasno izabralo Ferdinanda za hrvatskog kralja, dok je malobrojniji Slavonski sabor izabrao Jovana Zapolju, zbog čega je i u Hrvatskoj došlo do građanskog rata, ali stvari treba staviti u kontekst.

Kraljevina Hrvatska je u teoriji bila bila posebni entitet pod ugarskom krunom, ali nije bila istinski nezavisna; imala je često svog bana, koji se može shvatiti kao potkralj, imala je sabor, imala je autonomiju, svoje poreze nezavisno od Ugarske, nije bila u obavezi da šalje vojsku i na neki način su ta dva kraljevstva bila u personalnoj uniji (jedan vladar - dve države), ali to je teorija.

U praksi, Hrvatska je bila u okviru Ugarske, a hrvatski glas je imao više simboličnu nego stvarnu vrednost; Ferdinandu - koji je nakon ovoga obećao da će poštovati i štititi prava i povlastice Hrvatskog kraljevstva - dobro je došao za pravdanje legitimiteta.

Neki hrvatski istoričari smatraju da je Cetinskim saborom raskinuta personalna unija sa Ugarskom koja je već pola milenijuma bila na snazi, i da je stvorena direktna veza sa Habzburzima. Međutim, pitanje je da li su to tadašnji akteri tako videli, ili je i tu na delu razmimoilaženje teorije u prakse.

U svakom slučaju, niti su u pravu oni Hrvati koji tvrde da su imali punu državu za sve to vreme, niti su u pravu Srbi koji tvrde da su Hrvati sve vreme bili deo Ugarske. Istina je negde između, kao i obično.

(O. Š.)