RAZLIČITA ISTORIJA: Gavrilo Princip je za Srbe heroj, za Hrvate i Bošnjake atentator!

Prošlo je sto godina od Sarajevskog atentata, a u školama u bivšim jugoslovenskim republikama uče se različite verzije istorije o uzrocima Prvog svetskog rata, koje su odraz sukoba iz devedesetih, piše balkaninsight.com.

Preporučujemo

- Ti ljudi su bili teroristi - Gavrilo Princip i ostali - kaže Salih Mehmedović dok stoji pored Latinske ćuprije u Sarajevu, gde je Princip pre tačno 100 godina ubio austrougarskog nadvojvodu Franca Ferdinanda.

Mehmedović, inače Bošnjak, kaže da ne sumnja u to da je Srbija bila odgovorna za ubistvo.

- Oni su uradili to što su uradili po naređenjima Srbije. Za rat treba da krivimo Srbiju - ističe on.

Princip je u udžbenicima istorije u različitim zemljama bivše Jugoslavije prikazan ili kao terorista ili kao buntovnik s razlogom - i te percepcije odražavaju saveremene podele u regionu, koji se još oporavlja od ratova devedesetih.

- Nekada je postojao samo jedan diskurs o Prvom svetskom ratu, dok je još postojala Jugoslavija. Ta zemlja je prestala da postoji pre 23 godine i diskurs je nestao sa njom, zato što nove zemlje koje su nastale iz bivše Jugoslavije imaju različite percepcije prošlosti - objašnjava Nenad Šebek, izvršni direktor Centra za demokratiju i pomirenje u jugoistočnoj Evropi, koji je analizirao udžbenike u regionu.

- Sada se prošlost prilagođava da odgovara bilo kom diskursu, koji vladajuće elite u tim zemljama žele u sadašnjem trenutku - kaže Šebek.

U etnički podeljenoj Bosni i Hercegovini ne postoji opšte prihvaćeno stanovište o Principu.

Srpska deca uče drugačije tumačenje istorije u odnosu na svoje vršnjake Bošnjake i Hrvate. Za Bošnjake i Hrvate Princip je bio politički atentator, koji je imao podršku Beograda. Za Srbe u BiH atentat je služio samo kao izgovor za Austro-Ugarsku i Nemačku da izvrši vojnu agresiju na Srbiju.

Ove podele se, takođe, ogledaju u postojanju odvojenih svečanosti za obeležavanje predstojeće stogodišnjice u BiH.

Niz događaja biće organizovan u Sarajevu, uključujući izložbe, koncerte i susrete mladih mirovnih aktivista iz čitavog sveta.

Međutim, srpski predstavnici će, na čelu sa rediteljem Emirom Kusturicom, organizovati različite događaje u Višegradu, dok će spomenik Principu biti postavljen u Istočnom Sarajevu.

U sredinama u kojima pretežno žive Bošnjaci, kao što su Sarajevo, područje Bihaća i zeničko-dobojski kanton, u udžbenicima se naglašavaju Principove veze sa Srbijom.

U udžbeniku iz koga se uči u Sarajevu kaže se da su Principovu Mladu Bosnu "podržavale tajne organizacije iz Srbije", dok udžbenik u Bihaću navodi još direktnije da je zaverenike "podržavala Srbija". Knjiga iz istorije u Zenici opisuje Mladu Bosnu kao "terorističku organizaciju".

Udžbenik istorije koga koriste hrvatski učenici u BiH, takođe, opisuje Mladu Bosnu kao "terorističku" grupu.

Međutim, u Republici Srpskoj, Mlada Bosna je jednostavno opisana kao "organizacija", a u udžbenicima se naglašava da je Austro-Ugarska "iskoristila" atentat na Franca Ferdinanda "da bi okrivila Srbiju" i proglasila rat.

Ne iznenađuje to što je ovakav opis početka sukoba sličan onom koji se nalazi u udžbenicima u Srbiji.

Profesor istorije iz Banja Luke Željko Vujadinović kaže da u Bosni "vidimo kako se sadašnja politička shvatanja projektuju na prošlost".

Tvrdnje da je Mlada Bosna bila " predratna Al Kaida" rezultat su sukoba devedesetih, naglašava on.

- Određivanje Mlade Bosne i Principa kao teroriste jeste pokušaj da se odgovornost za važne svetske događaje prebaci na "srpsku politiku teritorijalne ekspanzije, koja je očito pogrešna - kaže Vujadinović.

Profesor istorije iz Sarajeva Zijad Šehić slaže se da se kao rezultat sukoba u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. godine prekraja prošlost.

Tek nakon raspada Jugoslavije Princip se opisuje kao srpski nacionalista, a ne kao borac za ujedinjenje Jugoslavije, navodi on.

Novi spomenik Gavrilu Principu biće podignut i u Beogradu, gde đaci uče da se on borio za ispravan cilj.

Srbija će u sklopu obeležavanja stote godišnjice iskovati srebrni novčić sa likom Principa, a vlada će organizovati i nekoliko spomen izložbi.

- Gavrilo Princip je samo branio slobodu i svoj narod - nedavno je izjavio mitropolit Amfilohije.

- U Srbiji još postoji stari narativ iz bivše Jugoslavije, koji kaže da se Prvi svetski rat dogodio, zato što je postojao ovaj veliki heroj zvani Gavrilo Princip - naglasio je Šebek.

- On je ubio nadvojvodu Franca Ferdinanda, koji je bio oličenje okupacionih snaga Austro-Ugarske, a onda su Austro-Ugarska i Nemačko carstvo napali Srbiju, i hrabri Srbi su se borili i patili tokom rata, ali su bili na pravoj strani - rekao je on.

Građani u Ulici Gavrila Principa u Beogradu uglavnom smatraju da Srbija nije izazvala Prvi svetski rat.

U udžbenicima u Srbiji tvrdi se da je uzrok Prvog svetskog rata bila "borba velikih sila za ekonomsku kontrolu i dominaciju nad Evropom".

U knjizi za istoriju navodi se da je Austro-Ugarska "iskoristila" sarajevski atentat kao izgovor za "dugo željeni" rat protiv Srbije, "iako srpska vlada nije bila odgovorna za atentat".

"Princip je pripadao pokretu Mlada Bosna i verovao je da se atentatima i ličnom žrtvom može promeniti austrougarska politika prema Srbima i ostalim Južnim Slovenima", piše u knjizi.

U poglavlju o Prvom svetskom ratu istaknute su herojske pobede Srbije i Crne Gore tokom rata, a značajno mesto je dato i navodnim ratnim zločinima Austro-Ugarske.

"Austrijska vojska je počinila stravične zločine nad srpskim civilima", piše u udžbeniku uz detaljne opise masovnog odvođenja u logore, spaljivanja sela, mučenja civila i zabrane srpskih nacionalnih simbola i ćiriličnog pisma.

Profesorka Univerziteta u Beogradu Dubravka Stojanović, međutim, tvrdi da se istorija Prvog svetskog rata tumači "u kontekstu nacionalističkog mita i tumačenja sopstvene nacije kao one koja se žrtvovala".

Princip je zloupotrebljen kao sredstvo za promociju vladajuće ideologije, kaže Stojanović.

- U Miloševićevo doba ispod njegove slike je prvi put pisalo – srpski junak - kaže ona.

- Toga više nema, ali se piše da je on bio srpski nacionalista, iako je on sam za sebe rekao da je jugoslovenski nacionalsta - zaključuje profesorka Stojanović.

U školama u Hrvatskoj se, međutim, uči da je Srbija kriva za izbijanje rata, zbog želje da proširi svoju teritoriju i podržavanjem terorista. U udžbenicima istorije u Hrvatskoj tvrdi se da je Srbija među odgovornima za izbijanje Prvog svetskog rata.

Dok se potvrđuje da je Austro-Ugarska želela da obezbedi kontrolu nad jugoistočnom Evropom, u udžbeniku istorije za četvrti razred srednje škole kaže se da je Srbija "želela teritorijalnu ekspanziju nad područjima koja su bila pod otomanskom vlašću do Balkanskih ratova i nije bila zadovoljna austrougarskom aneksijom Bosne i Hercegovine, zbog srpskih teritorijalnih pretenzija prema Bosni i Hercegovini".

Mlada Bosna je opisana kao grupa koja je sprovodila "nelegalne terotističke akcije" i koja je želela da Srbija preuzme kontrolu nad Bosnom i Hercegovinom radi stvaranje "Velike Srbije".

"Tajna organizacija pod nazivom "Ujedinjenje ili smrt" (poznata i pod imenom "Crna ruka") osnovana je u Srbiji 1911. godine, sa misijom ostvarivanja velikosrpskih ciljeva kroz terorističke aktivnosti", navodi se u knjizi.

"Cilj organizacije, koji je definisan u njenom statutu, bilo je "ujedinjenje Srba", piše u knjizi.

Istoričar Martin Previšić tvrdi da se tema o planu za stvaranje "Velike Srbije" provlači kroz hrvatske udžbenike, počev od 19. veka, pa kroz oba svetska rata, sve do istorije bivše Jugoslavije.

"Ta linija takođe vodi do 1991. godine i "Domovinskog rata" (protiv srpskih snaga od 1991. do 1995. godine) rekao je on.

Pojedini roditelji koji su se zatekli na Trgu kralja Tomislava u Zagrebu, međutim, nisu ubeđeni da je Srbija odgovorna. 

"Ideja o oslobođenju od Austro-Ugarske je bila legitimna, iako je i dalje teško posmatrati Gavrila Principa kao heroja", rekla je Draženka Kosić.

Roditelji u Prištini, međutim, koji imaju živa sećanja o nasilnoj represiji Beograda nad kosovskim Albancima, ističu da je srpska agresija definitivno uzrok izbijanja Prvog svetskog rata.

"Ceo svet je patio zbog Srbije", kaže jedan od stanovnika Prištine Ajvaz Abazi.

"Srbija je povredila mnoge ljude, kao i one sa Kosova, tako da prirodno oni pridaju veliki značaj sopstvenim zločincima (kao što je Princip)", kaže Dževdet Hodža.

Međutim, deca na Kosovu zapravo uče verziju istorije koja i dalje podseća na narativ iz udžbenika iz vremena stare Jugoslavije, u kojima je Srbija prikazana uz određene simpatije kao zemlja koja je pokušala da izbegne rat.

Odeljak o Prvom svetskom ratu, napisan nakon sukoba Oslobodilačke vojske Kosova i srpskih snaga 1998. i 1999. godine, opsuje Principa kao "srpskog nacionalistu" umesto kao jugoslovenskog, ali ne optužuje Srbiju da je kriva za početak rata.

Opisujuću austrijski ultimatum upućen Srbiji nakon ubistva Franca Ferdinanda, udžbenik sugeriše da je Beograd imao valjan razlog za odbijanje ultimatuma.

- Za Srbiju bi prihvatanje takovog zahteva značilo gubitak nezavisnosti - piše u knjizi.

Arben Arifi sa kosovskog Instituta za istoriju kaže da postoji praktičan razlog za relativno blagonaklono tumačenje uloge Srbije.

"Autori koji su pisali udžbenike istorije pre i posle proglašenja nezavisnossti jesu manje više isti", kaže Arifi.

Međutim, Škelzen Gaši, politikolog sa specijalizacijom iz istorije, tvrdi da su udžbenici na Kosovu puni "netačnih podataka, laži i falsifikata, koji u mnogome stvaraju sumnju među učenicima kada je reč o Srbiji".

"Srbija nije direktno optužena [za početak rata], ali jeste indirektno, navođenjem da je rat počeo zbog atentata na Franca Ferdinanda, koji je počinio pripadnik ove srpske organizacije, Gavrilo Princip", kaže Gaši.

Udžbenici u Makedoniji rat opisuju kao "prvi svetski imperijalistčki rat" i fokusiraju se na podelu makedonske teritorije koja je usledila. Makedonci, inače, za ekspanzionizam krive susednu Bugarsku, a ne Srbiju.

Makedosnki istoričar Novica Veljanovski takođe je spreman da Srbiju oslobodi krivice. "Nije dokazano da je srpska država imala nameru ili plan da ubije nadvojvodu Franca Ferdinanda", objašnjava on. "Srbija se ne može kriviti za početak rata".

U makedonskim udžbenicima navodi se da su Austrija, Italija i Nemačka bili podstrekači, a da su atentat iza kojeg je stajala Principova "tajna revolucionarna organizacija" iskoristili kao izgovor.

"Austro-Ugarska je iskoristila ovaj događaj da optuži Srbiju za orgaizovanje atentata, a Beogradu je poslala ulitimatum sa gotovo neprihvatljivim uslovima", navodi se u knjizi.

(Telegraf.rs / Izvor: balkaninsight.com)