MILUTIN MILANKOVIĆ - Komunisti ga zabranili, svet ga slavi, Srbi ga zaboravili!

Pre 55 godina, na današnji dan, preminuo je jedan od najznačajnijih srpskih naučnika Milutin Milanković. Bio je svetski priznat inženjer, klimatolog i astronom.

Osnivač je Katedre za nebesku mehaniku na Beogradskom univerzitetu i svetski uvažavan naučnik, poznat po teoriji ledenih doba, koja povezuje varijacije zemljine orbite i dugoročne klimatske promene. Ova teorija je poznata pod imenom Milankovićevi ciklusi.

Milanković je rođen 28. maja 1879. godine u Dalju, blizu Osijeka (tada Austrougarska, danas Hrvatska), od majke Jelisavete i oca Milana. Imao je četiri brata i dve sestre Milenu – svoju bliznakinju i Vidu. Trojica braće su umrli vrlo mladi od tuberkuloze, a brat Bogdan ga je nadživeo.

Mada je postojala želja da završi poljoprivredu, kao naslednik velikog poljoprivrednog imanja, on se po završetku gimnazije 1898. opredelio za tehničke nauke, pošto je pokazao veću sklonost prema matematici i fizici.

Pohađao je Bečki tehnološki institut, gde je diplomirao građevinu 1902. i stekao doktorat iz tehničkih nauka 1904, čime je postao prvi srpski doktor tehničkih nauka. Gradio je brane, mostove, vijadukte, akvadukte i druge građevine od armiranog betona, u tadašnjoj Austrougarskoj. Milanković je nastavio da se bavi građevinom u Beču, do jeseni 1909, kada mu je ponuđena Katedra primenjene matematike na Beogradskom univerzitetu (racionalna mehanika, nebeska mehanika, teorijska fizika).

Godina 1909. označava prekretnicu u njegovom životu. Mada je nastavio da se bavi istraživanjem raznih problema u vezi sa primenom armiranog betona, odlučio je da se usredsredi na fundamentalna istraživanja.

Pred sam početak rata u Jugoslaviji, 1941. je završeno štampanje obimnog i najznačajnijeg dela "Kanon osunčavanja Zemlje i njegova primena na problem ledenih doba", na 626 strana, objavljenog u izdanjima Srpske kraljevske akademije. Ovo delo je prevedeno na engleski 1969. od strane izraelskog Programa za naučne prevode.

Milutin Milanković je u svom bogatom stvaralačkom životu uradio i predložio, između ostalog, reformu gregorijanskog i julijanskog kalendara, koja je vodila izgradnji jedinstvenog, do sada najpreciznijeg kalendara (Milankovićev kalendar) i koja je prihvaćena na Svepravoslavnom kongresu u Carigradu 1923. godine.

Milanković je detaljno pisao o ovom svom pokušaju u izveštaju Srpskoj kraljevskoj akademiji po povratku sa Kongresa, u svojim memoarima i u „Kanonu osunčavanja", napominjući da mu nije jasno zašto reforma, koja je jednoglasno usvojena 30. maja 1923. godine u Carigradu, i pored svih svojih prednosti, kasnije nije primenjena.

Po završetku Drugog svetskog rata i komunističke revolucije, Sud časti Beogradskog univerziteta je procenjujući podobnost Milutina Milankovića, za novi poredak, doneo sledeću karakteristiku u kojoj se priznaje da se Milanković istakao kao odličan stručnjak i naučnik koji se bavi astronomijom i nebeskom mehanikom, ali je „vrlo star i o nekom njegovom ličnom razvoju nema ni govora". Doduše, i on je dobar pedagog, ali „predavanja jedva otaljava".

- Po političkoj orijentaciji pripada poznatoj matematičkoj kliki... Marksizam-lenjinizam uopšte ne poznaje niti pokazuje ikakav interes. Smatramo da je naš politički neprijatelj i da će kao takav umreti - navodi se u proceni Suda časti.

Preminuo je 12. decembra 1958. godine u Beogradu.

Milutin Milanković je, inače, najcitiraniji srpski naučnik svih vremena na svetu, što pokazuje koliku su nepravdu učinili komunisti prema njemu. Njegov kult nikada nije zaživeo u srpskom narodu, kao recimo Teslin, a sigurno je da je to tokom života zaslužio.

Čini se da mu se nismo dovoljno odužili za sav doprinos koji je dao, kao, recimo, stranci. U čast za njegova dostignuća u astronomiji, 1965. godine, a nakon uspešnih sovjetskih misija koje su obavile snimanje dalje stane Meseca, naučnici Sovjetske akademije su jedan krater na daljoj strani Meseca nazvali „Milanković", koordinate: +170° , +70°.

Po njemu je nazvan i krater na Marsu, koordinate: +147° , +55°.  Jedan asteroid nosi naziv 1605 Milanković, u početku je nosio službenu oznaku 1936 GA, otkrio ga je astronom Petar Đurković, sa Beogradske opservatorije 1936. godine.

Na predlog ove opservatorije Međunarodna astronomska unija ga je preimenovala 1979. godine, na 100 godišnjicu od rođena Milutina Milankovića. Na hiljade ovih nebeskih tela se nalazi u pojasu između Jupitera i Marsa. Takođe, na 100. godišnjicu od rođenja od Milankovića, američki naučnici Džon Imbri i Ketrin Pamer Imbri, objavili su knjigu pod naslovom „Ledeno doba:rešenje tajne", u kojem su dali puno priznanje Milankovićevoj teoriji.

Godine 1983. održan je međunarodni naučni skup u američkoj državi Njujork, na geološkoj opservatoriji Lamont Doerti na Univerzitetu Kolumbije, nosio je naziv „Milanković i klima", čime je odata velika počast naučnom doprinosu Milutina Milankovića.

Godine 1988. u Peruđi (Italija) organizovan je naučni skup pod nazivom „Ciklo-stratigrafija". Na njemu je zvanično promovisana nova istraživačka metoda koja u osnovi ima Milankovićeve cikluse osunčavanja, a koja u ritmičkim smenama slojeva stena detektuje hladnije i toplije cikluse kroz koje je prošla naša planeta.

Godine 1993. ustanovljena je Medalja „Milutin Milanković" koja se dodeljuje svake godine od strane Evropskog geofizičkog društva (od 2003. nosi naziv Evropska geofizička unija) u oblasti dugotrajnih promena klime i modelovanja.

NASA, u svojoj ediciji „Na ramenima giganta", svrstala je Milankovića među 15 najvećih umova svih vremena u oblasti nauke o Zemlji.

Mi smo mu se ovako odužili: Njegov lik je na novčanici od 2000 dinara, nekadašnji „Treći bulevar" na Novom Beogradu poneo je naziv „Bulevar Milutin Milanković", a nekoliko škola takođe nosi ime ovog velikana. Koliko je poražavajuće znanje društva o značaju Milutina Milankovića, pokazuje anketa prema kojoj većina Srba zna ko je Bali-beg, a za Milankovića je retko ko čuo.

(M.B.)