Komunista nije bilo u Srbiji pre '45? Kako je onda Beograd 1920. izabrao komunistu za GRADONAČELNIKA?! (FOTO)

Filip Filipović je rođen u Čačku 21. juna 1878. godine, i još kao mlad postao je socijalista pod uticajem Svetozara Markovića, mada su na njega bitan uticaj ostvarila i pisanja i delovanja Vase Pelagića i Dimitrija Tucovića. 1897. godine maturira u Beogradu i upisuje Tehnički fakultet, te pristupa Klubu socijalista velikoškolaca i Radničkom društvu.

Preporučujemo

Dve godine kasnije, ipak, mora da napusti Srbiju zbog terora kralja Aleksandra Obrenovića koji je krenuo u obračun sa svakim ko misli iole napredno. Odlazi u Petrograd gde upisuje studije matematike, i gde se povezuje sa ruskim socijaldemokratama, posebno Lenjinovim levim krilom. Učestvuje u Ruskoj revoluciji 1905. godine, kada postaje i zvanično član boljševičke partije. Biva hapšen i zatočen.

U Kraljevinu Srbiju se vraća 1912. godine na poziv Dimitrija Tucovića, i postaje član Glavne partijske uprave Srpske socijaldemokratske partije, kao i sekretar Radničke komore. Žestoko se suprotstavlja ratu koji "izvodi srpski narod na klanicu za sebične interese monarhizma, militarističke klike, karijerističke birokratije i samožive i grabljive buržoazije", i zalaže se za mir među balkanskim narodima.

Portret Filipa Filipovića, prvog komunističkog gradonačelnika Beograda kojeg je režim 1920. sprečio da preuzme vlast. Foto: Wikimedia/Zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta

Veći deo Prvog svetskog rata provodi u austrijskim logorima, a nakon Oktobarske revolucije počinje aktivno da radi na širenju svetske revolucije. Proteran je iz Austrije krajem 1918. godine, pa preko Budimpešte dolazi u Zagreb. Početkom naredne godine počinje agitatorski pohod po Jugoslaviji. Iste godine Srpska socijaldemokratska partija kolektivno pristupa Socijalističkoj radničkoj partiji Jugoslavije (komunista), a Filipović biva biran za sekretara Centralnog partijskog odbora.

Dolazi u kontakt sa Belom Kunom koji vodi mađarsku revoluciju, i biva uhapšen od strane policije koja njega i saradnike mu leta 1919. godine optužuje u tzv. aferi Dijamantštajn za spremanje boljševičkog prevrata. Pod pritiskom masa i zahvaljujući energičnom držanju optuženih, oni izlaze kao pobednici sa suđenja.

Avgusta naredne godine, na prvim opštinskim izborima posle rata, građani Beograda biraju ga za predsednika opštine, odnosno - gradonačelnika. U pitanju je bio ogromni poraz režima sa kojim on nije mogao da se pomiri, i umesto da prizna volju birača, režimska policija okupira kancelarije Opštine, izbacuje opštinske odbornike i sprečava ih da preuzmu legalno osvojenu vlast, kršeći sve moguće zakone i propise.

Protest protiv Obznane kojim je zabranjena KPJ, u Beogradu 1920. godine. Foto: Wikimedia Commons

Narod Beograda burno i masovno protestvuje protiv kršenja njihove volje, nastupaju i štrajkovi solidarnosti, a partija postaje sve popularnija. Na tom talasu u novembru 1920. godine na parlamentarnim izborima komunisti postaju treća po snazi politička stranka, dobivši 59 od 419 mesta u Ustavotvornoj skupštini. Gledajući po današnjim državama, u Crnoj Gori komunisti su tada osvojili 38 odsto glasova, u Srbiji 15 odsto, a u BiH, Hrvatskoj i Sloveniji manje od 10 odsto.

Kralj - koristeći se sukobima žandarmerije i rudara u BiH i Sloveniji, kao i navodnim neuspelim atentatom na njega (isti argument koji je iskoristio i za obračun sa Apisom), optužujući komuniste za pripremu prevrata - tada odlučuje da zavede prvi stepen diktature i donosi tzv. Obznanu kojim se zabranjuje rad KPJ i prokomunističkim sindikatima koji već okupljaju nekoliko stotina hiljada ljudi, i kojim su suspendovana radnička i ustavna prava. Kada je nakon ovoga Alija Alijagić izvršio atentat na Milorada Draškovića, ministra unutrašnjih poslova Kraljevine SHS, Obznana se pretvara u Zakon o zaštiti države i postaje trajna. Komunisti odlaze u ilegalu: na površini ne postoje, ali čim se malo zagrebe oni i njihovi simpatizeri počinju da iskaču kao pečurke posle kiše. Tako je bilo za sve vreme postojanja Kraljevine Jugoslavije.

Što se tiče Filipa Filipovića, on je 1924. godine otišao u Moskvu kako bi prisustvovao Petom kongresu Komunističke internacionale, tamo je izabran u Izvršni komitet ove organizacije, naređeno mu je da ostane tu gde jeste, i nikada se više nije vratio u domovinu, iako je ostao u vrhuški KPJ. Stradao je u Staljinovim čistkama na opšte zaprepašćenje, jer razlog nikada nije naveden. SSSR ga je rehabilitovao 1957. godine.

Konzervirani grafit "Glasajte za Filipa Filipovića" iz 1920. godine u Sremskoj ulici u Beogradu. Foto: Wikimedia Commons/Vitriden

Rodoljub Čolaković je za njega napisao: "Poznavao sam njegovu nepokolebljivost u borbi, spremnost da za svoje uvjerenje ide u tamnicu i da se kao emigrant potuca po svijetu. Ali ono što je na mene ostavilo najsnažniji utisak, to su njegova ljudskost, skromnost i jedinstvenost. Bio je jedno vrame član Egzekutive, to je član Izvršnog komiteta Komunističke Internacionale, lično poznavao Lenjina i druge vođe boljševičke partije, ali sve to mu nije udarilo u glavu, nije se osjećao povrijeđenim što sada nije u rukovodstvu...".

Postoji još jedan razlog zbog koga je glupo reći da komunista nije bilo u Srbiji pre 1945. godine, a to je činjenica da je partizanski ustanak u Jugoslaviji buknuo prvo u Srbiji i među Srbima, da su srpski komunisti odneli prve pobede nad okupatorom i da je upravo na tlu Srbije uspostavljena prva slobodna teritorija - Užička republika.

Kada je došlo do njenog sloma i kada je Vrhovni štab odlučio da se povuče preko Drine u bosanskohercegovačke vrleti, gde će partizanska borba biti efikasnija, gotovo svi srpski komunisti su disciplinovano prešli u BiH, znajući da će se kad-tad vratiti na svoju rodnu grudu. Ostali su samo oni čiji je zadatak i bio da ostanu.

(V. V.)