Vojna groblja u Beogradu su pod stranom zastavom: Ovde dostojanstveno počivaju i nekadašnji protivnici

Foto: Mateja Beljan

Skromna, ali, ako se tako može reći, lepa, svakako uredna i dostojna vojna groblja stranih zemalja u Beogradu zagleda tek poneki znatiželjni prolaznik na Novom groblju. Mnoga od njih, iako su u sklopu najreprezentativnijeg beogradskog groblja, zatvorena su za svakodnevne posete, jer je reč o eksteritorijalnim površinama o kojima se brinu ambasade zemalja čiji su vojnici sahranjeni u njima.

Jedna od najlepših aleja koju su naši reporteri ugledali jeste Italijansko vojno groblje. Ograda od kovanog gvožđa svojim oblikom podseća na raskošno zelenilo, živopisna je, ali hladna, tamna i prikladna mestu koje čuva...

Krstovi su skriveni među redovima uredno potkresanih živih ograda, a između su zasađene i ruže.

- Na jugozapadnoj strani Novog groblja prema ulici Svetog Nikole nalazi se Italijansko vojno groblje. Zemljište za njegovo formiranje ustupila je Beogradska opština 1928. godine kada je groblje i osvećeno. Groblje je ograđeno masivnom ogradom od betona i kovanog gvožđa. Na groblje se ulazi kroz dve simetrično postavljene kapije, iz ulice Sv. Nikole i iz Novog groblja. U okviru ovog prostora sahranjeni su italijanski dobrovoljci izgunuli u Prvom svetkom ratu - objašnjava nam istoričarka umetnosti Snežana Krstanovski.

Ono što je za Italijansko vojno groblje specifično je i sećanje na veliku žrtvu koju su vojnici srcem položili za naš narod.

- Godine 1931. ovo groblje je definitivno uređeno. Na ovom groblju nalaze se dve spomen ploče posvećene hrabrim dobrovoljcima, prvim dobrovoljcima pripadnicima „Legije Garibaldinaca“ koji su uprkos bezbrojnim poteškoćama, zabranama i opstrukcijama, došli u Srbiju i borili se u redovima Zlatiborskog četničkog odreda u četi Vladimira Bana (Prvi svetski rat). U borbama na Babinoj Glavi kod Višegrada od njih osmoro, petorica su poginuli, a onda tamo i sahranjeni, ali njihova tela nisu nikada pronađena. Upravo je njihovo žrtvovanje trebalo da predstavlja okosnicu formiranja Italijanskog vojnog groblja.

Do uređenja vojnih grobalja je došlo nakon Prvog svetskog rata. Prema odredbama Versajskog ugovora, brigu o njima preuzimaju sve države na čijoj su se teritoriji groblja nalazila.

- Prema vladinoj uredbi od 12. decembra 1919. godine ovu obavezu preuzela je i Kraljevina SHS, a Beogradska opština je u skladu sa odredbom obezbedila zemljište za: francusko, italijansko, austro-ugarsko i bugarsko vojno groblje. Inostrana vojna groblja od svog formiranja do danas predstavljaju zasebne i eksteritorijalne celine u okviru kompleksa Novog groblja - kaže naša sagovornica.

Vojna groblja uredile su njihove države u periodu od 1928. do 1934. godine.

Možda najpoznatije, jer je iz prometne Ulice Ruzveltove najvidljivije, jeste Francusko vojno groblje. Krstovi i piramide svedoče o verskoj raznolikosti kod franscuskih boraca.

- Na uglu ulica Ruzveltove i Svetog Nikole, u produžetku Novog groblja nalazi se Francusko vojno groblje. Uređenje ovog groblja pomogla je Beogradska opština, kao zahvalnost Francuskoj, koja je radila na uređenju srpskog vojnog groblja u Tijeu. Ograda sa kapijom koju je projektovao arhitekta Rajko Tatić (projektant ispraćajnih kapela na Novom groblju 1935. godine) inspirisana je arhitekturom srpskih srednjovekovnih manastira. Godine 1931. kada je groblje uređeno i osvećeno, kapiju je ispred Beogradske opštine francuskom poslaniku, kod nas, Emilu Daru, koji je učestvovao i u odabiru lokacije spomenika Zahvalnosti Francuskoj na Kalemegdanu, poklonio Milan Nešić - objašnjava Krstanovski.

- Emil Dar se tom prilikom zahvalio rekavši da su dva groblja, njihovo u Beogradu i naše u Tijeu „besmrtan simbol bratskog saveza dva naroda“. U okviru ovog groblja nalaze se i dve kapele, jedna za čuvara groblja a druga za cveće i sveće izvedene prema projektu arhitekte, francuskog đaka Milutina Borisavljevića.

U okviru Novog groblja nalazi se i Austro-ugarsko vojno groblje. Ono je ograđeno masivnom ogradom koja je završena 1933. godine. Reč je o skromnom groblju na kome su s jedne strane ispisana imena mađarskih, a s druge austrijskih boraca.

- U okviru ovog groblja nalazi se kapela na čijem se središnjem delu ističu dva reljefa autora Petra Ginderta. Kolonada sa stubovima i stupcima nalazi se iza kapele. Na ovom groblju sahranjeno je 260 austro-ugarskih vojnika poginulih u borbama oko Beograda i 460 austro-ugarskih vojnika umrlih u ratnom zarobljeništvu tokom 1914. i 1915. godine. Za održavanje ovog groblja zaduženo je JKP "Pogrebne usluge" Beograd - objašnjava Krstanovski.

Još jedno poznato i lepo uređeno groblje jeste britansko, odnosno Groblje Komonvelta.

Foto: Mateja Beljan

- U periodu posle Drugog svetskog rata (1947. godine) nastalo je još jedno vojno groblje-Groblje Komonvelta poznatije kao Britansko vojno groblje. Formirano je u cilju preseljenja izginulih engleskih vojnika u Drugom svetskom ratu sa teritorije cele Jugoslavije. Glavni ulaz se nalazi iz ulice svetog Nikole, a pored Italijanskog vojnog groblja. Na ovom groblju je sahranjeno 348 vazduhoplovaca oborenih nad Jugoslavijom, 77 vojnika i 56 mornara poginulih u toku Drugog svetskog rata, i dva vojnika iz Prvog svetskog rata. Svakog novembra se na Novom groblju u Beogradu održava niz komemoracija posvećenih žrtvama Prvog svetskog rata.

I Bugari su svoje kosti ostavili u Beogradu.

Foto: Mateja Beljan

- U okviru Novog groblja na prostoru parcele 99 nalazi se Kosturnica bugarskih oficira i vojnika palih u ratu od 1912-1918. Iznad kosturnice podignut je jednostavan spomenik, a prostor oko spomenika obeležen je granitnim ivičnjakom. U ovoj kosturnici sahranjeni su posmrtni ostaci 32 bugarska oficira i vojnika. Kosturnicu je 2. decembra 1934. godine osveštalo Beogradsko sveštenstvo.

Dan primirja

Dan primirja u Prvom svetskom ratu obeležava se svake godine 11. novembra kao nacionalni praznik u mnogim savezničkim državama. Primirje je potpisano u železničkom vagonu u Kompijenu u Francuskoj, a prekid neprijatljstva stupio je na snagu 11. novembra 1918. godine - jedanaestog časa, jedanaestog dana, jedanaestog meseca.

(Telegraf.rs/PR)