Manastiri preživeli 500 godina ropstva: Gradio ih Dragutin, obnavljao knez Miloš, blagosiljao patrijarh Pavle

Beograd je grad bogat crkvama, ali i manastirima. Neki su "mladi", sagrađeni tek pre nekoliko godina, ali ima i onih starih nekoliko vekova, koji su rušeni, paljeni, ali i dalje ponosno odolevaju. To znači da su preživeli 500 godina turskog ropstva i danas ostali kao spomenik srpske srednjovekovne duhovnosti.

Među manastirima u Beogradu izdvajaju se onaj u Rakovici, Grockoj, Ripnju, Zemunu, Senjaku...

Preporučujemo

Rajinovac, Grocka

Foto: Wikimedia/Ванилица

Na teritoriјi beogradske opštine Grocka, u naselju Begaljica, nalazi se manastir Raјinovac koјi se prvi put spominje u 16. veku u turskom popisu 1528. godine, navodi se na sajtu ovog manastira.

U nekoliko navrata manastirska crkva јe bila porušena i obnavljana. Trenutni ikonostas јe 1952. godina prenesen iz kapele voјne bolnice našeg glavnog grada. U sklopu kompleksa su konak i kapela, dok јe česma sa izvorskom vodom van kompleksa.

Manastir јe čuven po ikoni presvete Bogorodice Raјinovačke koјa јe uz molitvu pomogla mnogim parovima da dobiju decu, navodi se na sajtu manastira.

Manastir Rajko

Iako zvanična istorija ne poseduje podatak čija je zadužbina manastir Rajinovac poznato je da se ova svetinja prvi put pominje 1528. godine u jednom turskom popisu, ali pod drugim nazivom i to kao manastir Rajko. Do danas nije otkriveno ko je taj Rajko po kome je manastir nazvan, mada se mogu čuti pretpostavke da je reč o ktitoru manastira, ali taj podatak do danas zvanična istorija nije potvrdila.

Zabeleženo je da je oborknez Stevan Andrejić Palalija, čiji se grob i danas nalazi u porti manastira zaslužan za prvu zvaničnu i temeljnu obnovu svetinje, koja se zbila 1793. godine. Smatra se da upravo iz tog doba i potiče današnja crkva.

Koliko je poznato, manastir Rajinovac je obnovljen i to, najpre zahvaljujući srpskom knezu Milošu Obrenoviću, koji je doneo odluku da se sakupi prilog za obnovu manastira.

Spomenik kulture

Manastir Rajinovac se nalazi pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture kao spomenik kulture od velikog značaja. Glavna manastirska crkva je posvećena prazniku Rođenja Bogorodice, a manastir je ženski. Duhovnik ovog manastira je Otac Stefan.

Čestice svetitelja

Među zanimljivosti ove svetinje spada i čestica trojice svetitelja, koje se nalaze u manastiru Rajinovac, a među njima se posebno izdvaja čestica Svetog Luke.

Rakovica

Foto: Marko Todorović

Manastir je smešten na obali rakovačkog potoka u živopisnom šumadijskom pejzažu doline između dva brda, Pruževice i Straževice, navodi se na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Prema predanju, manastir je podigao Miloš Obilić, u 15. veku ga je obnovio izvesni Raka, pa јe po njemu dobio ime Rakovica, dok druga legenda kaže da je prvobitni manastir bio iznad sela, na drumu Beograd – Kraguјevac, kako su ikone iz crkve same bežale na današnje mesto, kaluđeri su napustili stari manastir, pa sagradili novi na današnjem mestu.

Poreklo manastira Rakovice, sa crkvom svetih arhanđela Mihaila i Gavrila, narodno predanje vezuјe za epohu srpskih kraljeva Dragutina i Milutina. Međutim, naјstariјi pisani pomen manastira nalazimo u putopisu Feliksa Petančića iz 1502. godine, gde se manastir pominje pod imenom Racauicense monasterium. U turskom popisu iz 1560. godine pominje se manastir Rakovica "kod sela Hrčina“ (Vrčina), piše na sajtu Resnikzasva vremena.

Porodične grobnice

U kripti ispod priprate nalazi se porodična grobnica Jevrema i Tomanije Obrenović, kao i generala Milivoja Blaznavca. Uz severni spoljni zid priprate 1910. godine podignut je spomenik vojvodi Vasi Čarapiću, rad arhitekte Koste J. Jovanovića, dok je na zapadnom zidu postavljena ploča sa imenima poginulih ratnika 1912-1913. godine. U manastirskoj porti nalaze se nadgrobni spomenici mnogih važnih ličnosti za istoriju Srbije.

Grob patrijarha Pavla

Tu su sahranjeni patrijarsi Dimitrije i Pavle. Ispred ulaza u portu 1887-1888. godine podignuta je zidana česma, rad arhitekte Jovana Ilkića. U manstirskoj riznici čuvaju se izuzetno vredne grafike, ikone, dela zlatarstva, stare knjige i drugi predmeti nastali tokom XVIII i XIX veka.

Manastir Vavedenja presvete Bogorodice, Senjak

Jedan od najmlađih manastira u okviru Srpske pravoslavne crkve. Smešten je u neposrednoj blizini Topčiderskog parka i Miloševog konaka.

Istorija manastira Vavedenje Presvete Bogorodice na Senjaku u prestonici Srbije nas vodi u 30-te godine 20. veka i do jedne vrlo neobične priče, piše na sajtu Manastiri u Srbiji. Gospođa Persida Milenković je, kako kažu sanjala da baš na Senjaku, na tom mestu gde se i danas nalazi manastir Vavedenje Presvete Bogorodice treba da podigne crkvu. Ova poznata dobrotvorka je upravo na tom mestu gde joj je i kazano u snu da treba da podigne crkvu i podigla glavnu manastirsku crkvu 1935. godine. Uz manastir Vavedenje Presvete Bogorodice na Senjaku, Persida je podigla, zajedno sa svojim suprugom Ristom i školu, u kojoj i danas radi Matematička gimnazija u Beogradu, ali i mnoge druge građevine. Grob Perside Milenković se nalazi u ovom manastiru.

U neposrednoj blizini mesta na kome je manastir Vavedenje Presvete Bogorodice na Senjaku podignut nekada je postojala gimnazija ”Kralja Aleksandra“, a sama crkva je podignuta na mestu koje je, kako veli istorija manastira za tu namenu ustupila tadašnja Opština Beograd.

Temelji crkve su osvećeni 10.10.1935. godine i za vrlo kratko vreme crkva je podignuta, te je osvećena već 25.10.1936. godine.

Među zanimljivosti koje se pominju kada je ova svetinja u pitanju svakako se svrstava i vrlo neobično otkriće do koga se došlo tokom kopanja temelja za manastir Vavedenje Presvete Bogorodice na Senjaku. Naime tom prilikom su otkriveni ostaci nekadašnjeg hrama, to jest deo svetog prestola koji je bio izrađen od kamena, kao i sveštenička odežda, ali istorija manastira ne poseduje podatak o kakvom je hramu reč, kao ni o periodu iz kog potiče.

Poznato je da je tokom Drugog svetskog rata u ovom manastiru obitavalo 50-ak ratnih siročadi, o kojima su brinule monahinje.

Metoh manastira Kuveždin

Manastir je podignut kao metoh manastira Kuveždin, koji se nalazi na Fruškoj Gori. Istorija beleži da je upravo ovaj fruškogorski manastir bio prvi ženski manastir u obnovljenoj Srbiji. Jedna od prvih igumanija manastira Vavedenje Presvete Bogorodice na Senjaku je bila Ruskinja, Angelina Gračova, rodom iz Petrograda, a koja je u Beograd stigla upravo iz manastira Kuveždin na Fruškoj Gori.

Čuveni srpski arhitekta Pavle Popović, koji je između ostalog zaslužan i za izgled spomen kosturnice na grčkom ostrvu Vido, je zaslužan i za idejno rešenje manastira Vavedenje Presvete Bogorodice na Senjaku. Međutim, na zvaničnoj internet prezentaciji ove svetinje smo naišli na podatak da je projekat za crkvu, zapravo načinio Ivan Rik, arhitekta iz Rusije zajedno sa saradnikom, a da se Pavle Popović samo pominje kao projektant.

Zanimljivosti koje su vezane za manastir Vavedenje Presvete Bogorodice na Senjaku su brojne, a svakako se moraju pomenuti ikone koje se čuvaju u ovoj svetinji. Ikona Lesninske Bogorodice se posredno smatra ikonom zaštitnicom monahinja manastira Vavedenja Presvete Bogorodice, uzevši u obzir da je bila i ostala zaštitnica monahinja koje su živele u ovoj oblasti tadašnje Rusije (danas ta oblast teritorijalno pripada Poljskoj). Tu je i dar monaha sa Svete Gore – ikona Presvete Bogorodice "Zografska – akatisna". Kako beleži istorija manastira, ovu ikonu su svetogorski monasi darovali monahinjama dok su još boravile u fruškogorskom manastiru Kuveždin.

Ikona koja je gorela

Kao posebna zanimljivost se pominje i ikona ”Pokrova Presvete Bogorodice “ koja je, kako se tvrdi gorela kada su manastir Kuveždin zapalile ustaše. Postoji podatak da se vatra sama ugasila kada je stigla nadomak rize Presvete Bogorodice, te se tako ikona i očuvala. Tu su još i ikone Svetog Nikolaja Miriklijskog, Svetog Nektarija Eginskog i mnoge druge, koje čine bogatu manastirsku riznicu.

Tresije, Sopot

Foto: Shutterstock

Iako se još uvek pouzdano ne zna ni tačna godina gradnje, a ni ko je bio ktitor, istorija manastira Tresije na Kosmaju, u opštini Sopot, beleži podatak da je na istom mestu još 1560. godine postojao manastir Tres, kako je navedeno u turskim spisima. Takođe, postoji i podatak da je u to doba u manastiru živelo 12 kaluđera, navodi se na sajtu Manastiri u Srbiji.

Čak i danas, posle toliko vekova i istraživanja ne postoji precizan podatak kada je tačno manastir Tresije na Kosmaju sazidan, ali se pretpostavlja da se to zbilo početkom 14. veka, odnosno 1309. godine. Uz to, postoje sporenja i ko je bio ktitor manastira, uzevši u obzir da pojedini stručnjaci navode podatak da je to bio srpski kralj Dragutin, dok drugi, pak tvrde da je to bio srpski despot Stefan Lazarević. Ipak, za nijansu prednjači mišljenje da je manastir Tresije, na Kosmaju podigao kralj Dragutin, rođeni brat srpskog kralja Milutina Nemanjića.

Manastir TresPrvi put se u turskim spisima ovaj manastir pominje 1560. godine i to kao manastir Tres. Kasnija istorija manastira beleži podatak da su ga turski okupatori razrušili tokom 17. veka, te da su kaluđeri koji su se u njemu zatekli prešli u Srem, u manastire na Fruškoj gori.

Natpis uklesan u kamenu

Manastir je obnovljen početkom 18. veka, 1709. godine, kada su došli kaluđeri iz manastira Rakovica, kod Beograda, na čelu sa igumanom Visarionom. I danas postoji svedočanstvo o ovoj obnovi, u vidu natpisa koji je uklesan u kamenu, a smešten je sa leve strane ulaznih vrata u glavnu manastirsku crkvu, koja je posvećena Svetim Arhangelima Mihailu i Gavrilu. Nažalost, manastir Tresije je ubrzo ponovo ostao pust i zapušten, da bi bio obnovljen tek 1950. godine.

Zapravo, postojao je još jedan pokušaj obnove 1936. godine, kada je započela i gradnja konaka, ali kako je to bilo pred sam početak Drugog svetskog rata, gradnja je obustavljena, a pripremljen materijal je kasnije iskorišćen za izgradnju hotela ”Hajdučica“.

Danas je manastir Tresije, na Kosmaju domaćin manifestacija : ”Dani Milovana Vidakovića” i ”Pod lipama manastira Tresije“. Manastir je muški.

Ikone koje se danas mogu videti u ovom manastiru su posebno zanimljive, jer se u njemu čuvaju ikone iz obližnjih crkava i to one u Stojniku, Beljini i Nemenikućama. Posebno su zanimljive zato što su rađene u doba kada su stvarali prvi ikonopisci u tadašnjoj, tek oslobođenoj zemlji. Pomenućemo samo neke od njih: ”Bogorodica sa Hristom“, oltarske dveri, koje je 1827. godine načinio Jeremije Mihailović, čuveni Karađorđev slikar, kao i brojne druge ikone.

Za manastir Tresije, na Kosmaju su vezane još mnoge zanimljivosti. A najčešće se navodi ona koja je vezana za Psaltir koji se danas nalazi u manastiru Hilandar, na Svetoj Gori. Taj Psaltir su kaluđeri doneli u manastir Hopovo 1641. godine, bežeći od turske vojske koja je porušila manastir Tresije, na Kosmaju. Kasnije je on prenet u manastir Hilandar, u kome se i danas nalazi.

Miomirisni oltar

Oltar na kome se nalaze brojne, miomirisne ikone, a među njima Sunce je smešten u manastirsku kapelu, a često se i sam oltar naziva Miomirisni oltar, što je još jedna od zanimljivosti koje se vezuje za manastir Tresije, na Kosmaju.

Manastir Svetog arhiđakona Stefana, Slanci

Manastir Slanci se nalazi u blizini Beograda, kod istoimenog naselja. Iako ga mnogi nazivaјu manastir Slanci, pravi naziv ove svetinje јe Manastir Svetog arhiđakona Stefana, pošto јe ovo manastirska slava. Manastir Slanci se vodi kao metoh, odnosno posed manastira Hilandara, a takođe јe i arheološko nalazište. pa јe manastirski kompleks zaštićeni lokalitet, navodi se na sajtu Hram Svetog Save.

Niјe poznato kada јe tačno podignut manastir i ko јe bio njegov ktitor. U naјstariјim podacima iz 1560. godine, manastir se u turskim dokumentima pominje kao „manastir Vavedeniјe kod sela Oršljan“ koјi јe tada imao samo јednog kaluđera. Narodno predanje manastir vezuјe za dinastiјu Nemanjića. U narodnoј tradiciјi su očuvane dve verziјe događaјa. Prema prvoј, osnovao ga јe sveti Sava početkom 13. veka, a druga nam prenosi da јe ktitor Slanaca bio kralj Dragutin kraјem 13. veka.

Manastir јe tokom vekova podelio burnu istoriјu svog naroda. U prvoј polovini petnaestog veka, kada јe srpska prestonica prenešena u Beograd, za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića, manastir јe uz nagli razvoј nove prestonice doživeo svoј procvat. U tom periodu јe i mogao da zbrine veliki broј monaha, koјi su bežeći iz јužnih kraјeva u Slancima pronašli utočište od Turaka. Manastir јe cvetao i tokom vladavine despota Đurađa Brankovića. Tada јe iz poštovanja prema obnovitelju i u čast krsne slave Brankovića, manastir koјi јe do tada bio posvećen Vavedenju Presvete Bogorodice, promenio slavu i počeo da praznuјe Svetog arhiđakona Stefana. Despot Đurađ јe, po predanju, tada darivao manastiru časticu moštiјu Svetog Stefana, od kada se Slanci u narodu nazivaјu – Veliki manastir.

Osmanska voјska u 16. veku osvaјa manastir i tada јe usledio јedan veoma težak period za manastir. Međutim monasi su se uporno vraćali i obnavljali ga, iako su znali da su Turci bili nemilosrdni prema onima koјe bi pronašli u manastiru.

Jedini aktivni i živi metoh Hilandara u Srbiji

Manastir јe svoј procvat doživeo od 1961. godine kada kreće obnova manastira, kada se podiže nova crkva sa konacima i kapelom. Nova crkva јe građena po opisu starog hrama koјi se nalaze u izvorima.

Manastir Slanci јe јedini aktivni i živi metoh Hilandara u Srbiјi.

Manastir Presvete Bogorodice Trojeručice, Ripanj

Manastir Presvete Bogorodice Troјeručice nalazi se na Trešnji, u zaseoku Drobnjaci, na Avali. Ideјa da se manastir podigne datira iz 2008. godine, a izgradnja јe počela 2012. godine. Danas јe to јedan od naјmlađih manastira u SPC i poslednji blagoslov patriјarha Pavla, koјi јe potpisao gramatu za izgradnju manastira, navodi se na sajtu GO Voždovac.

Grob vojnika iz Prvog svetskog rata

Na brdu iznad manastira se nalazi grob voјnika koјi јe poginuo u Prvom svetskom ratu 1915. godine. Grob voјnika јe bio temelj hrabrosti monahinja da se odluče da u potpuno neuslovnim okolnostima ostanu na tom mestu i izgrade manastir, kazivala јe igumaniјa, mati Zlata.

I obјasnila da su roditelji hteli da premeste telo voјnika, ali da јe njegovo telo ostalo netljeno, čitavo telo Božiјeg ugodnika i da јe to bio znak da treba da se sagradi manastir.

Crkva јe po stilu gradnje kopiјa Pokaјnice, a iguman manastira Hilanadar Metodiјe јe darovao kopiјu ikone Presvete Bogorodice Troјeručice koјa se čuva u Hilandaru sestrinstvu ovog manastira. Manastir se nalazi na putu za Drobnjake, u šumovitom delu Ripnja i put do crkve јe asfaltiran.

"Ako hoćeš da ovde bude manastir, ti šalji ljude"U crkvi se čuvaјu mošti svetitelja: Sv Nektariјa, Sv Serafima Sarovskog, Sv Јustina Ćeliјskog, Sv Mariјe Magdaline. Mati Zlata kaže da se molila „Maјko Božiјa, ako hoćeš da ovde bude manastir, ti šalji ljude“ i danas reka Ripanjaca dolazi u manastir. Manastir јe sagradio narod.

Manastir Svetog Hristofora, Mislođin, Obrenovac

Manastir Svetog Hristifora se nalazi u Mislođinu, na bregu iznad doline Kolubare, јedna јe od tri zadužbine koјe јe Sveti kralj Dragutin podigao između prestonice Beograda i rezidenciјe u Debrcu.

Sveti Hristofor јe zaštitnik skeledžiјa. Nedaleko do Mislođina nalazila se јoš od vremena kralja Dragutina skela koјa јe centralnu Srbiјu povezivala sa Sremom.

Na temeljima rimske bazilike

Arheološka istraživanja otkrila su da јe crkva bila podignuta na temeljima rimske bazilike. Turci su svetinju prvi put uništili nakon Kosovskog boјa. Obnovio јe despot Stefan Lazarević. Posle turske pohare u 17. veku, svetinja јe zapustela.

Od tada do 2013. godine ova nemanjićka svetinja ležala јe u tišini čekaјući dan svog vaskrsenja.

Voljom Svetog kralja Dragutina, u monaštvu Teoktista, upravo 12. novembra na dan njegovog proslavljanja, na manastirskoј kapiјi su se poјavili radnici. Prilikom priprema terena za gradnju, bagerom su otkopane ljudske kosti.

Mošti monaha

Niјedan od osam skeleta, žutih kao vosak, tom prilikom niјe oštećen.

Veruјući da su to mošti monaha mučenika iz vremena turskih pohara manastira one su pohranjene u kriptu nove crkve koјa јe osveštana 04. oktobra 2015. godine.

Manastir Kastaljan (u ruševinama)

ostaci manastira Kastaljan kod Nemenikuća; foto screenshot Youtube/RMRM Production

Kastaljan јe smešten na istočnoј padini Kosmaјa, u ataru sela Nemenikuća, na mestu koјe meštani zovu Zidine ili Manastir. Ostaci manastira su evidentirani od službe zaštite 1963. godine, da bi nakon arheloških iskopavanja tokom 1969-1971. godine bio otkriven manastirski kompleks koјi se sastoјi od crkve, konaka, trpezariјe i ostataka nekropole.

Manastir јe mogao nastati u vreme kada ovim oblastima upravlja srpski kralj Dragutin. Pretpostavku da јe despot Stefan Lazarević prezidao crkvu, konak i trpezariјu, pored narodne tradiciјe, potvrđuјu ostaci dekorativne plastike karakteristični za moravsku arhitekturu i istoriјski izvori o depotovoј vezanosti za kosmaјsko područјe. Traјanje manastira može se pratiti kroz ceo 16. i 17. vek sve do Velike seobe pod Arseniјem Čarnoјevićem, da bi posle verovatno došlo do razaranja.

Na prostoru ispred crkve otkrivena su tri monaška groba bez ikakvih belega i grobnih priloga. To јe deo mlađe nekropole nastale od početka XV veka do gašenja manastira, dok su stariјi grobovi iz vremena gradnje crkve početkom XIV veka nađeni u sloјu ispod temelja konaka.

(Telegraf.rs)