„Veliki Dan gnjeva Njegova“: Fantastični triptih, posle kojeg je čuveni slikar preminuo

„Kraj sveta“ ili „Veliki dan gnjeva Njegova“, Džon Martin, 1851—1853. Foto: Wikimedia Commons/Google Cultural Institute/Tate

„Kraj sveta“ ili „Veliki Dan gnjeva Njegova“, slika je engleskog umetnika Džona Martina izrađena u periodu 1851—1853, oko godinu pre nego što će ovaj slikar, inače jedan od najvoljenijih svoje generacije, umreti. Po rečima njegovog sina, za ovaj prizor ga je nadahnulo putovanje po tzv. Crnoj zemlji, oblasti u Zapadnom Midlendsu kod Birmingema koja je u to vreme postala najindustrijalizovanija i najzagađenija britanska regija.

Preporučujemo

Stoga bi se moglo pomisliti da je ovo zapravo umetnikova kritika savremenog sveta i industrijske revolucije, ali drugi ukazuju na to da ono što je prikazano na slici u stvari pažljivo prati opise koji se mogu pronaći u šestom poglavlju novozavetnog Otkrivenja koje je napisao Sveti Jovan Bogoslov.

„12. I vidjeh, kad otvori šesti pečat, nasta zemljotres veliki, i sunce posta crno kao vreća od kostrijeti, i mjesec sav posta kao krv;

13. I zvijezde nebeske padoše na zemlju, kao što smokva odbacuje zametke svoje kad je zaljulja veliki vjetar;

14. I nebo se izmače kao svitak kad se savije, i svaka gora i ostrvo pokrenuše se s mjesta svojih;

„Sudnji dan“, Džon Martin, 1853. Foto: Wikimedia Commons/Google Cultural Institute/Tate

15. I carevi zemaljski i velikaši i vojvode i bogataši i silni i svaki rob i slobodnjak sakriše se u pećine i stijene gorske;

16. I govorahu gorama i stijenama: Padnite na nas i sakrijte nas od lica Onoga što sjedi na prijestolu i od gnjeva Jagnjetova,

17. Jer dođe veliki Dan gnjeva njegova, i ko može opstati?“

U stvari, „Veliki Dan gnjeva Njegova“ nije usamljena slika, ona je deo triptiha na kojem je Martin radio tokom poslednjih godina svog života, i treba da se gleda kao poslednja u nizu. Triptih se zove „Sudnji dan“, što je takođe ime i srednje slike u ovoj seriji, koja je smeštena između mirnog krajolika „Rajskih ravnica“ i prvopomenutog „Kraja sveta“ (raspored smo obrnuli zbog potreba teksta, tako da je poslednja slika u tekstu, „Rajske ravnice“, zapravo prva).

„Sudnji dan“ kao srednja slika takođe odgovara opisima iz Otkrivenja. „I odmah bijah u Duhu; i gle, prijesto, stajaše na nebu, i na prijestolu sjeđaše Neko, po izgledu sličan kamenu jaspisu i sardu; i okolo prijestola bijaše duga na izgled kao smaragd. I okolo prijestola bijahu dvadeset i četiri prijestola, i na prijestolima vidjeh dvadeset i četiri starješine gdje sjede, obučeni u bijele haljine, i sa vijencima zlatnim na glavama svojim“ (Otk 4:2—4);

„Rajske ravnice“, Džon Martin, 1851. Foto: Wikimedia Commons/Google Cultural Institute/Tate

„I vidjeh i čuh jednoga orla gdje leti posred neba i govori snažnim glasom: Avaj, avaj, avaj onima koji žive na zemlji od ostalih glasova trubnih one trojice anđela koji će tek zatrubiti“ (Otk 8:13); „I otvori dubinu bezdana, i iziđe dim iz dubine kao dim zaražene peći i pomrači se sunce i vazduh od dima iz bezdana“ (Otk 9:2); „I vidjeh nebo novo i zemlju novu; jer prvo nebo i prva zemlja prođoše, i mora nema više. I vidjeh Sveti grad, Jerusalim novi, gdje silazi sa neba od Boga, pripremljen kao nevjesta ukrašena mužu svojemu“ (Otk 21:1—2); i tako dalje.

Neverovatno zvuči, ali je Kraljevska akademija sa gnušanjem odbila ovaj triptih, smatrajući da je vulgaran (?!), iako je javnost generalno izuzetno cenila gospodina Džona Martina (slike su išle na turneje na kojima ih je videlo oko osam miliona ljudi u Britaniji i Australiji).

Ipak, interesovanje za njegove radove opalo je početkom dvadesetog veka, kada je odbačen kao viktorijanski i previše religiozan, ali se to promenilo počev od 1940-ih naovamo, pa on danas zauzima mesto koje mu s pravom pripada. 1974. godine londonski je Tejt sabrao sve tri slike ovog triptiha.

(Napomena za ljude alergične na ijekavicu: Za citate iz Novog zaveta korišćen je prevod komisije Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve u petom ispravljenom izdanju iz 2003. godine.)

VIDEO: Pred Aleksandrovim ikonama niko se ne moli. On svojim radom kritikuje ceo sistem

(P. L.)