Brdo smrti u Srbiji godinama čekalo čišćenje semena zla: Porodice preminulih spremaju tužbe, groblja puna posle najtragičnijeg događaja u istoriji grada

Foto ilustracija: Telegraf/Shutterstock

U Pčinjskom okrugu municijom sa osiromašenim uranijumom gađano je brdo Pljačkovica tik iznad Vranja, kao i sela Bratoselce i Borovac kod Bujanovca i Reljan kod Preševa. Ti tereni su dekontaminirani, a prema podacima Agencije za zaštitu od jonizujućih zračenja u godinama nakon čišćenja terena nije utvrđeno prisustvo osiromašenog uranijuma u životnoj sredini.

Dekontaminacija Pljačkovice rađena je tek 2004. godine, i tada je sa brda izvađeno 47 metaka i kontaminirana zemlja oko projektila. Čišćen je teren i kod Bujanovca i Preševa. Zašto se nekoliko godina čekalo da se Pljačkovica očisti, ni danas nije jasno, kao i gde je tu odgovornost države Srbije?

Uzvišenje sa koje se pruža prelep pogled postalo je brdo smrti Foto: S. Tasić

Da su Vranjanci i čitav Pčinjski okrug žrtve ne samo NATO pakta, već i države Srbije, pokazuju podaci Zavoda za javno zdravlje u Vranju o broju obolelih od nekog oblika karcinoma. Nakon udaranja o čvrstu podlogu metka sa uranijumom, čestice ovog metala vetar može da rasprši u prečniku i do 40 kilometara, te je zbog toga verovatno uranijum sa Pljačkovice dospeo i na Kosovo i Metohiju, čitav Pčinjski okrug, a onaj sa lokacija kod Bujanovca i Preševa i u Makedoniju.

BROJ BOLESNIH OD KARCIONOMA U STALNOM PORASTU

Svetlana Stojanović, direktorka Zavoda za javno zdravlje u Vranju, kaže da podaci ove ustanove pokazuju da je od 2000. godine, broj obolelih od karcinoma na ovom području u porastu, bilo da je reč o odraslima ili o deci. To se prema njenim rečima dovodi u vezu sa bombardovanjem.

Broj novoobolelih od nekog oblika karcinoma na području Pčinjskog okruga godišnje je između 700 i 800 ljudi Foto: S. Tasić

- Broj novoobolelih od nekog oblika karcinoma na području Pčinjskog okruga kreće se na godišnjem nivou između 700 i 800 ljudi, na oko 240.000 stanovnika koliko ih ovde živi. Broj novoobolelih na godišnjem nivou se u odnosu na 2000. godinu značajno povećao. Tada se broj novoobolelih kretao između 340 i 350 osoba, a 2015. je dupliran. Sigurno je da bombardovanje ima uticaja na povećanje broja obolelih od malignih bolesti, međutim, ne samo bombardovanje uranijumom, ali i cela ta godina kada smo bili pod stresom zbog bombi, uticala je na zdravstveno stanje i da to sada daje rezultate sa kojima se srećemo - ukazuje doktorka Stojanović.

Nakon 2000. godine pokrenut je čitav niz akcija kako bi se na vreme dijagnostifikovale ove bolesti.

Broj maligniteta kod dece u Pčinjskom okrugu je zabinjavajući Foto: S. Tasić

- Broj maligniteta kod dece u Pčinjskom okrugu je zabinjavajući, jer su mladi populacija kod koje ne bi trebalo da se javljaju ove bolesti, barem ne u ovolikom broju kao kod nas. Godine 2000. nije bilo registrovan ni jedan slučaj obolele dece od karcinoma. Međutim, već prvi slučajevi javljaju se 2003, kada se u uzrastu do šeste godine na 100.000 stanovnika beleži stopa od 21 obolelog deteta. Broj obolelih stalno raste, a vrhunac dostiže 2013. i 2015. godine kada je u Pčinjskom okrugu bilo 29, odnosno 36 obolele dece do šest godina na 100.000 stanovnika - ističe doktorka Stojanović.

Granica pomeranja obolelih od maligniteta u Pčinjskom okrugu se za proteklih 20 godina pomerala od starije populacije ka mladima i deci.

- Ako je uranijum imao uticaja, onda je sigurno doprineo pojavi maligniteta kod dece i mladih, kao i na pojavu pojedinih oboljenja koja se tiču žlezda sa unutrašnjim lučenjem, leukemije, a povećan je i broj obolelih od karcinoma pluća, takođe može da se dovede sa uticajem osiromašenog uranijuma - dodaje Stojanovićeva.

NATO nas je bombardovao osiromašenim uranijumom Foto: S. Pikula

TUŽIĆU NATO ZA SMRT MOGA OCA

Podaci ZZJZ o broju umrlih od karcinoma pokazuju da je na godišnjem nivou u Pčinjskom okrugu od neke vrste karcinoma umiralo od 150 do 200 ljudi.

Najveća smrtnost je bila 2013. i 2015. godine. U tim godinama na 100.000 stanovnika godišnje je umirlo sedmoro dece do šest godina, odnosno devetoro uzrasta od šest do 18. Nisu umirala samo deca, već i ljudi koji su bili u naponu snage, kada su došli u kontakt sa osiromašenim uranijumom, kao što je to slučaj sa radnicima “Vodovoda”, koji su bez zaštitne opreme čistili Pljačkovicu, jer su tamo bili TV repetitori lokalnih i nacionalnih stanica. Sedmorica od osmorice radnika “Vodovoda” iz Vranja koji su bili angažovani da postave zaštitnu ogradu oko bombardovanog repetitora RTS - a na Pljačkovici 1999. godine, umrli su kasnije od karcinoma pluća i debelog creva, potvrđeno je iz ovog preduzeća.

7 od 8 radnika "Vodovoda" je umrlo od karcinoma Foto: Telegraf

Marko Jović već 15 godina pokušava da sazna da li je njegov otac Miroslav prva žrtva osiromašenog uranijuma izbačenog na Pljačkovicu. Marko i porodice ostalih radnika, koji su u međuvremenu preminuli, imaju spremljene tužbe protiv NATO, ali i odgovornih u Srbiji, počev od lokalne samouprave do vrha države.

- Sredinom maja u Vranje dolazi neka evropska komisija koja će dalje istraživati posledice bombardovanja, a nakon toga međunarodni sudovi će dobiti naše tužbe protiv NATO. Kada kažem naše, mislim na porodice radnika “Vodovoda”. Nakon toga će grad Vranje, tačnije lokalna samouprava da tuži NATO. Sve smo spremili, samo čekamo da stručnjaci iz Italije, Rusije, Nemačke i još nekih zemalja, dođu u maju u Vranje, pa tek onda ćemo pustiti tužbe. Tražićemo i odgovornost nadležnih iz države Srbije iz tog perioda, koji nisu zaštitili naše očeve, poslali ih goloruke na uranijum. Paradoksalno je da sam recimo ja bez posla, da su naše porodice ostale na neki način nezbrinute, nakon smrti naših očeva koji su imali između 40 i 50 godina - ukazuje Marko.

Sredinom prošle godine od karcinoma pluća preminuo je Siniša Mitić, visoki funkcioner SPS - a i u vreme bombardovanja direktor Radio-televizije Vranje, čiji su predajnici takođe bili na Pljačkovici. Slađana Mitić, njegova supruga, takođe najavljuje tužbe.

NEMAMO PRAVO DA ZABORAVIMO 

Prve tužbe protiv NATO krenuće sa juga, jer je prošle godine formiran lokalni Savet za pripremanje tužbi protiv država članica NATO alijanse zbog posledica bombardovanja osiromašenim uranijumom 1999. godine.

Pljačkovica, sa koje je umesto TV signala emitovana smrt. Foto: S. Tasić

Gradimir Jovanović, predsednik „Udruženja uranijumskih žrtava“ iz Vranja, kaže da je ovo telo osnovano sa ciljem da se neprekidno podsećamo bombardovanja Pljačkovice osiromašenim uranijumom, koje je nazvao najtragičnijim događajem u istoriji grada.

- U ljudskoj prirodi je da zaboravlja, ali mi nemamo pravo na to jer je pored Pljačkovice tovar sa osiromašenim uranijumom ispušten i u rejonima sela Borovac, Bratoselce i Reljan, što je trajno zagadilo naš životni prostor - podseća Jovanović.

Ono što ne staje u statistiku je život Vranjanaca sa saznanjem da se na svega stotinak metara od poslednjih kuća izdiže Pljačkovica, sa koje je umesto TV signala emitovana smrt. To je brdo, stvoreno za panoramske poglede, brdo koje je postalo sinonim za smrt. U statistiku ne staju i sve češće umrlice mladih, izlepljene po gradu, kao i zabrinutost, jer se izgleda od uranijuma nema kud.

Za 20 godina nije bilo ni jedne akcije kako bi se zaštitilo stanovništvo koje ovde živi, ni jedna preventive za širu populaciju, izuzev poziva na preventivne preglede od strane zdravstvenih ustanova.

(S.T.)