Danas godišnjica oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu

Beograd danas obeležava godišnjicu oslobođenja od nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu, na dan kada su 20. oktobra 1944. godine okončane višednevne teške borbe.

Grad su posle troipogodišnje okupacije oslobodile snage sovjetske Crvene armije uz pomoć jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije u obimnoj akciji - Beogradska operacija.

Preporučujemo

Koliko se zna, tokom oslobađanja Beograda poginuo je 2.944 pripadnika Narodno oslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) i 960 boraca Crvene armije.

Operacije oslobađanja započele su 12. i trajale su do 20. oktobra, kada su ostaci nemačkih snaga razbijeni u gradu, osim nešto pritajenih diverzanata koji su takođe ubrzo onemogućeni.

Akcija oslobođanja glavnog grada Srbije, i tada Jugoslavije bila je najbitnija vojna akcija u procesu oslobađanja Jugoslavije, između ostalog i zbog činjenice da je zauzimanjem Beograda od strane Crvene armije, odnosno snaga NOVJ, razrešeno i pitanje daljeg razvoja događaja unutar zemlje, odnosno politički rasplet oko potonje sudbine Jugoslavije.

Sovjetska Crvena armija (od februara 1946. zvanično Sovjetska armija) u Jugoslaviju je te 1944. stupila u skladu sa prethodno postignutim sporazumum, septembra te 1944. u Moskvi, između sovjetskog lidera Staljina i Josipa Broza Tita.

Beograd su Nemci tada pretvorili u tvrđavu, opredeljeni da ga odlučno brane, između ostalog iz zbog izvlačenja njihovih trupa sa juga, iz Grčke. Najvažnije im je međutim bilo zaustavljanje daljeg prodora Sovjeta put zapada. Otuda su se njihove snage odmah pošto je Beograd oslobođen utvrdile u Sremu gde su žestoke višemesečne borbe potom vođene do sredine aprila naredne 1945.

Beograd se pod nemačkom okupacijom tokom Drugog svetskog rata nalazio od aprila 1941. do oslobođenja oktobra 1944. godine. Zbog izuzetnog strateškog značaja, nemačka Komanda Jugoistoka odnosno potonja, od avgusta 1943. Armijska grupa F, bila je smeštena u Beogradu.

Oslobađenje Beograda oktobra 1944. započelo je teškim dejstvima sovjetske artiljerije na grad, inače znatnim delom razoren kako nemačkim bombradovanjem aprila 1941. tako i savezničkim, još razornijim, tokom 1944.

Zapovednik sovjetskih oslobodilaca bio je general Vladimir Ždanov (1902 - 1964) dok je snagama NOVJ tokom Beogradske operacije komandovao general Peko Dapčević (1913 - 1999).

Trupe Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije na obodu grada, na preilaze Žarkovu i Čukarici, pristigle su do 14. oktobra. Takođe, tokom noći 13/14. oktobra zauzeta je Avala, gde se raspoređuje sovjetska artiljerija.

Narednog poslepodneva, 14. oktobra, usledio je zajednički napad na Beograd Crvene armije i snaga NOVJ, iz četiri pravca.

Iz pravca Čukarice put Savskog pristaništa bio je jedan smer nastupanja oslobodilaca.

Banjica, Dedinje, Topčider, oslobođeni su tokom prvog dana i noći, kao i Dunav stanica, na istočnom obodu urbane zone. Već tada pojedine jedinice NOVJ i Crvene armije dospele su do Slavije i Mostara, odnosno prostora današnje petlje.

Druga kolona nastupala je od Topčidera na uži centar, ka ulici Kralja Milana. Žestoke borbe vođene su na protezu ulica Miloša Velikog i Nemanjine, gde su se nemačke trupe odlučno branile.

Jedna grupacija oslobodilaca nadirala je od Banjice preko Dedinja prema Krunskoj ulici.

Četvrta kolona kretala se niz Bulevar kralja Aleksandra put Dušanove ulice na Dorćolu.

Do zdanja Narodnog pozorišta, na današnjem Trgu republike, oslobodioci dopiru u popodnevnim satima 16. oktobra. Zdanje nacionalnog teatra konačno je zauzeto tokom narednog dana.

Inače žestok otpor nemačkih okupacionih snaga posebno je bio žilav na prilazima Savi, zbog obezbeđenja uzmaka, povlačenja, preko železničkog mosta na Savi, prema Zemunu.

Oštre borbe su otuda vođenje u rejonu padine od Terazija, ispod hotela Moskva na niže prema Savi. Isto važi i za prostor oko Šećerane na Čukarici, takođe najverovatnije zbog prilaza reci.

Artiljerijsku podršku nemačke trupe su imale sa Bežanije, iz Srema, kao i sa Ade Ciganlije. Pokušaji nemačkih kontranapada trajali su do 18. oktobra.

Utvrđivanje njihovih snaga u Sremu, na potezu koji će postati znan kao Sremski front, već je bilo u toku.

Postavljanje zastave nove Jugoslavije, 19. oktobra predveče, na vrh oblakodera "Albanija" na Terazijama, tada najvišem zdanju u najužem središtu grada, označilo je oslobađanje. Zastavu je postavio partizan Miladin Petrović.

Tada je zauzet i hotel "Moskva" na Terazijama kao i glavna Železnička stanica u dnu Nemanjine, na Savskom trgu.

Konačni beg nemačkih jedinica bio je tokom noći 19/20. oktobra, pri čemu su i dalje žestoko branjeni prelaze preko Save, most, a takođe iz strateških razloga tvrđava, Kalemegdan.

Savski most je prethodno miniran s namerom da bude podignut u vazduh pošto nemačke trupe napuste grad, odnosno pređu u Srem.

Negde pred zoru te noći oslobođen je i Kalemegdan, čiji je gornji grad prethodno uvek bio isključivo vojna zona nepristupačna civilima, dok su Savski most oslobodioci zauzeli ujutro 20. oktobra.

Miniranje Savskog mosta Nemcima nije uspelo pošto su na vreme presečeni kablovi za detonaciju. Spasavanje mosta pripisivano je učitelju Miladinu Zariću. Prema drugoj verziji zasluga pripada zemuncima Nikoli Milovančevu i Krsti Vučiću. Postoji i tumačenje da su eksploziv demontirali pripadnici Dunavske flotile Crvene armije, za šta je odlikovan kapetan Grigorij Orhipenko, što uostalom ne isključuje tvrdnju da su kablovi bili prethodno presečeni.

Usledilo je oslobađanje Zemuna, 22. oktobra.

Linije nemačkog utvrđivanja u Sremu, na prostoru Sremskog fronta, konačni oblik dobiće uglavnom duž prostora razdvajanja srpske i hrvatske etničke većine.

Poznato je da je u Beogradu, po povlačenju nemačkih snaga, ostalo nešto prikrivenih pripadnika nemačkih posebnih jedinica, s ciljem diverzantskih dejstva u pozadini, koji su svi ubrzo razbijeni.

O desetogodišnjici oslobođenja Beograda, 20. oktobra 1954. nasuprot Novog groblja otvoreno je Spomen groblje oslobodiocima.

Beograd koji je bio žrtva brutalne okupacije, s mnogo stradalih, posebno pošto je započeo ustanak, teško je razaran u više navrata, aprila 1941, a onda tokom 1944. u savezničkim bombardovanjima aprila, maja, juna, jula, septembra, ukupno u 11 navrata, a onda i tokom oslobađanja. Najrazornije je verovatno bilo bombardovanje na Uskrs 16. i 17. aprila 1944. godine.

Josip Broz Tito u Beograd je došao iz Vršca, gde se nalazio tokom Beogradske operacije, pošto su sve vojne operacije okončane. Pitanje političkog raspleta u Jugoslaviji po oslobođenju time je rešeno, u skladu sa intencijama sporazuma Tito - Šubašić.

Dalje borbe za oslobođenje Jugoslavije nastavljene su sve do kraja rata u Evropi maja 1945. pri čemu su pojedine nemačke formacije u Jugoslaviji odbijale predaju i pošto je zvanična kapitulucija objavljena 8/9. maja.

(Telegraf.rs/Tanjug)