Danas godišnjica prisajedinjenja Vojvodine Srbiji 1918.

Odlukom Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje u Novom Sadu na danšnji dan 1918. godine proglašeno je prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji.

Bio je to vrhunac vekovnih težnji Srba sa obe strane Save i Dunava ka ujedinjenju i stvaranju jedinstvene nacionalne države koja bi obuhvatila najveći deo srpskog naroda.

Preporučujemo

Odluka o prisajednjenju Srbiji doneta je voljom ogromne većine Srba Srema Banata, Bačke i Baranje, ali pre svega ona je bila plod herojskih pobeda srpske vojske, od Prvog balkanskog rata 1912. do kulminacije u jesen 1918.

Pošto je Srpska vojska sredinom septembra 1918. probila Solunski front usledio je brzi prodor srpskih i savezničkih trupa na sever pre svega s ciljem oslobođenja Srbije, a takođe i zemalja nastanjenih Srbima i drugim Južnim Slovenima na prostoru dotadašnje Austrougarske, u skladu s ranije proklamovanim ratnim ciljevima.

Kao posledica teškog vojnog poraza odnosno raspada Solunskog fronta, Bugarska je kapitulaciju potpisala 29. septembra, Turska 30. oktobra, a zatim i Austrougarska 3. novembra. Kada je nedelju dana potom 11. novembra i Nemačka potpisala primirje bio je to kraj Prvog svetskog rata.

Pojedini delovi Dvojne monarhije prethodno su proglasili otcepljenje, kao Čehošlovačka 28. oktobra, a u Zagrebu je 29. oktobra proglašeno stvaranje tzv. Države Slovenaca, Hrvata i Srba, koja nikada nije zaživela. Predstavnici Rumuna su 18. oktobra proglasili samoopredeljnje, a 3. novembra preuzeli su vlast na prostoru Transilvanije

Srpska vojska trijumfalno je oslobodila Beograd 1. novembra 1918. Pančevo je oslobođeno 8. novembra, 17. današnji Zrenjanin, tada Bečkerek, od 1935 Petrovgrad, po kralju Petru I Oslobodiocu, kao i Kikinda. Novi Sad je oslobođen 8/9. novembra, Sombor i Subotica 13. U Somboru je prethodno osnovano Narodno veće Srba i Bunjevaca, a u Subotici Bunjevačko-srpski narodni odbor. Baranju je srpska vojska oslobodila 14. novembra.

Zasednje Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje 25. novembra 1918. održano je u zdanju novosadskog hotela "Sloboda", koji je u to vreme bio "Grand hotel Majer".

Skupštini je prisustvovalo 757 poslanika izabranih u svim delovima Vojvodine u skladu s proglasom Srpskog narodnog odbora od 17. novembra. Bio je previđen izbor jednog poslanika na hiljadu građana. Među poslanicima je bilo 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 6, Nemaca, 3 Šokca, 2 Hrvata i jedan Mađar. Među poslanicima nalazilo se sedam osoba ženskog pola.

Skupštinu je kao najstariji poslanik otvorio prota Jovan Hranilović, inače unijatski sveštenik, pesnik i novinar. Zasedanje je vodio dr Ignjat Pavlas, advokat, poznati srpski nacionalni radnik.

Uz Pavlasa najistaknutiju ulogu imao je Jaša Tomić. Upravo Tomić je pročitao odluke Skupštine kojima je proglašeno prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji.

Prisustvovala je i delegacija Sremaca koji su prethodnog dana u Rumi, pod rukovodstvom Žarka Miladinovića, na Velikom narodnom zboru proglasili pripajanje Srbiji. Zbor je sačinjavalo približno 700 poslanika raznih krajeva Srema.

Tada su donete i odluke o obrazovanju lokalnih organa uprave. Na čelo pokrajinske vlade, nazvane Narodna uprava za Banat, Bačku i Baranju izabran je dr Joca Lalošević, a Velikim narodnim savetom kako je nazivana Skupština rukovodio je Slavko Miletić.

Jaša Tomić je tada dalekovido odgovorio na pritisak iz Zagreba da sve teritorije nastanjene Srbima, Hrvatima i Slovencima dotadašnje Austrougarske nastupe zajedno prema Beogradu: "Mi najpre treba da obučemo srpsku košulju, jer nam je bliža, a tek onda da se zaodenemo jugoslovenskim ogrtačem".

Naglašavao je: "Srbija ovenčana slavom iz balkanskih i Prvog svetskog rata i nepriznata Država Slovenaca, Hrvata i Srba skrpljena od delova Austrougarske nikako ne mogu biti ravnopravi činioci ujedinjenja" (…) "Od srca ćemo u Jugoslaviju, ali naš put tamo vodi samo preko Beograda. Ako ne nađemo u Jugoslaviji Srbiju i Crnu Goru nemamo u Jugoslaviji drugo tražiti!"

Konačno, poslanici Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje u Novom Sadu su tog 25. novembra 1918. jednoglasno odlučili da se Vojvodina prisajedini Kraljevini Srbiji, a da potom može slediti šire jugoslovensko ujedinjenje.

Prisajedinjenje je bilo plod vekovnog sna vojvođanskih Srba za priključenje matici Srbiji.

Vojvođanski Srbi nikada nisu prežalili ukidanje Vojvodine obrazovane 1848. na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima, koju je bečki dvor ukinuo 1861. Formalni naziv od 1849. bio je "Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat".

U Beogradu je ubrzo potom, 1. decembra 1918. regent, potonji kralj Aleksandar Krađorđević proglasio stvaranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, kako je glasio prvobitni naziv zemlje koja je 1929. preimenovana u Kraljevina Jugoslavija.

U skladu s novom upravnom podelom Vojvodina je tada postala sastavni deo novoobrazovane Dunavske banovine, sa središtem u Novom Sadu.

Najveći graditeljski i opšti uspon Novi Sad duguje upravo tom periodu.

Jakov Jaša Tomić (1856 - 1922) novinar, plodan pisac, politički prvak vojvođanskih Srba, neformalni naslednik Svetozara Miletića ulogom na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu te 1918. doživeo je vrhunac patriotskih ciljeva.

Njegov saborac Ignjat Pavlas te 1918. bio je potpredsednik Srpskog nacionalnog odbora i član delegacije koja je u Beogradu tražila da srpska vojska najbrže moguće uđe u Novi Sad i Bačku.

Pavlas je bio advokat, jedan je od prvaka Sokolskog pokreta u Bačkoj, osnivač planinarskih društava, veslač, veliki srpski nacionalni borac. Ubili su ga mađarski okupatori u Novom Sadu, na Dunavu, januara 1942.

(Telegraf.rs/Tanjug)