Zbog ovog rekorda u Kini posledice će osetiti ceo svet

Foto: Tanjug/AP

Najmnogoljudnija država na svetu, Kina, ubrzano ostaje bez radne snage, a ubrzo će se početi smanjivati i ukupni broj stanovnika. Posledice na celi svet će biti dalekosežne, posebno ako se uzme u obzir da se sličan proces odvija u EU, Rusiji, Brazilu, Japanu i Iranu.

Podaci su zabrinjavajući. Ukupna radna populacija, što uključuje sve zaposlene i nezaposlene, u padu je od 2019. Prošle godine je tako ukupna radna populacija u Kini iznosila 792 miliona, dok je 2019. iznosila 800 miliona. Gubitak 8 miliona radnika u dve godine je veliki gubitak potencijalne produktivnosti, premda se radilo o golemoj Kini. Razlog za to je demografija, starenje stanovništva i pad broja rođenih, prenosi Index.

Preporučujemo

Ubrzo će demografija postati jedno od glavnih političkih, društvenih i ekonomskih pitanja. Razlog je relativno jednostavan. Kako prosečna dob stanovništva raste, radnici odlaze u penziju. Sve je manje novih radnika u ekonomiji zbog niskog broja rođenih zadnjih par decenija. Uprkos robotizaciji i automatizaciji, to znači da nema dovoljno novih radnika da nadoknade one koji odlaze u penziju.

Problem je i u potrošnji. Mladi ljudi ulaskom na tržište rada i osnivanjem porodica postaju potrošači  i investitori. Mladi do 25 godina troše najmanje od svih dobnih skupina, ali ta potrošnja raste sve do ulaska u penziju, kada pada. Isto važi za investicije i štednju. Mladi gotovo sav svoj dohodak troše, a kako ljudi stare, ne samo da im raste dohodak pa više troše, nego sve veći deo tog dohotka štede i investiraju. Sve do ulaska u penziju.

Postoje mehanizmi kojima se taj proces ublažava, ali nikada se ne može eliminisati činjenica da penzioneri manje troše, manje investiraju i plaćaju manje poreza. A proces starenja stanovništva Kine je daleko brži nego što je bio u Evropi i SAD-u.

U Kini najmanje rođenih u istoriji merenja

Početkom godine je stigao novi zabrinjavajući podatak iz kineskog Državnog zavoda za statistiku. U 2021. je rođeno tek 10.6 miliona dece, što su 7.52 rođenja na 1000 stanovnika. To je najmanji broj rođenih otkad je Komunistička partija preuzela vlast 1949. godine.

O koliko se oštrom demografskom padu radi govori podatak da je 2020. rođeno 12 miliona dece, 2019. 14.6 miliona, 2018. 15.23 miliona, a 2017. 17.23 miliona. Doduše, 2017. je rođeno neuobičajeno mnogo dece, ali se u 21. veku uglavnom godišnje rađalo oko 16 miliona. Pad na 10.6 miliona je tako zaista šokantan.

To je pad s 12 rođenih na 1000 stanovnika na 7.52 na 1000 stanovnika. U SAD-u se 2021. blago oporavio broj rođenih, na 12 na 1000 stanovnika, što je prvo povećanje od 2014. Čak i EU, poznata kao stara i s niskim brojem rođenih, s 9.1 rođenih na 1000 stanovnika demografski je bolje prošla od Kine u 2021.

Je li politika jednog deteta dovela do demografske katastrofe u Kini?

Iako se popularno veruje da je za pad broja rođenih u Kini, a time i ekonomski rast, odgovorna politika jednog deteta, gledajući kretanje broja rođenih, to uverenje postaje upitno. Prema podacima Svetske banke, broj rođenih na 1000 stanovnika u Kini pada sa 43 1963. godine na 18 1980. godine.

Upravo je 1980. Kina uvela politiku jednog deteta, koja je ograničila broj dece koje jedna porodica može imati. Postojale su regionalne razlike u sprovođenju politike, kao i izuzeci.

Više od jednog deteta su mogle imati manjine, porodice kojima je prvo dete imalo fizičke ili mentalne poteškoće, a odobrenje za drugo dete se moglo zatražiti ako bi prvo bilo ženskog pola.

Do godine uvođenja politike jednog deteta, broj rođenih na 1000 stanovnika oštro je padao, a otkada je ona uvedena, broj rođenih ponovo raste. To baca veliku sumnju na njenu efikasnost, jer je osamdesetih broj rođenih na 1000 stanovnika bio je veći nego 1980., kada je politika uvedena. Tek početkom devdesetih pada ispod razine na kojoj je broj rođenih na 1000 stanovnika bio neposredno pre implementacije politike jednog deteta.

Strah od neodrživog rasta stanovništva je bio raširen među kineskom političkom i naučnom elitom 70-ih godina prošlog veka, iako su na međunarodnom planu odbacivali ideje o demografskoj kontroli stanovništva kao imperijalističku agendu koju Zapad nameće zemljama u razvoju.

Paradoksalno, dok su optuživali Zapad za nametanje imperijalističkih politika demografske kontrole zemljama u razvoju, u Kini su se takve politike već sprovodile. Ranih sedamdesetih su sprovođene politike smanjivanja broja rođenih pod sloganom "kasnije - duže - manje", kojima su se stanovnici podsticali na kasniju ženidbu, veće intervale između rađanja dece i opšte manje dece.

Upravo te politike su odgovorne za pad broja rođenih na 1000 stanovnika do 1980., kada je uvedena politika jednog deteta. Jedna od teza kojima se to objašnjava je da promovisanje kasnijeg ulaska u brak ima daleko veći efekt na broj rođene dece po ženi od obične zabrane, ali to ipak ne objašnjava zašto je broj rođenih nakon uvođenja politike jednog deteta 1980. narastao, i nije pao na razinu iz te godine sve do ranih 90-ih.

Biranje pola prvog deteta abortusom

Petljanje s demografijom je u Kini dovelo do posledica koje vladajući nisu želeli. Zbog politike jednog deteta i tradicionalnog preferiranja muške dece, pojavio se neprirodan odnos između broja rođene muške i ženske dece.

Prirodni odnos je 105 rođene muške dece na 100 rođene ženske dece. Sve iznad toga, u korist više rođene muške dece, indikator je nameštanja pola rođenih korišćenjem abortusa. U Kini je odnos bio 107 muške dece na 100 ženske sve do 1982. To pokazuje blagu selekciju prema muškom polu, tj. više abortusa se provodilo kada je u pitanju ženski pol.

Nedugo nakon uvođenja politike jednog deteta situacija je postala puno gora. 1990. se rađa 110 dece muškog pola na 100 dece ženskog, a do 2017. čak 117 muške na 100 ženske, najviše u svetu. Od tada je situacija nešto bolja, ali je još uvek odnos iznad 110 naprema 100. Odnos je još gori ako se radi o drugom i trećem detetu - preko 150 rođene dece muškog pola na 100 ženskog.

Rezultat toga je da doslovno u Kini nedostaje žena. Procenjuje se da zbog selektivnog abortusa Kina ima 20 do 30 miliona muškaraca viška.

Stanovništvo stari brže nego što je starilo u Evropi i SAD-u

Problemi s demografijom se pojavljuju tek u dugom roku. Iako Kina još uvek ima manji postotak ljudi starijih od 65 godina u ukupnom stanovništvu od SAD-a, 12 posto u odnosu na 17 posto, razlika se brzo smanjuje. EU s 21 posto stanovništva iznad 65 godina je posebna kategorija i već odavno demografski neodrživa.

Medijalna dob stanovništva u Kini je 2020. bila 38.4 godine, što znači da je pola stanovništva starije, a pola mlađe od toga. To je već više nego u SAD-u, gde je 38.2 godine. EU i Rusija su još uvek daleko starije, s medijalnom dobi stanovništva višom od 40 godina, ali procene govore da će Kina do 2050. biti starija i od njih.

Čak i kada bi Kina odjednom naglo podigla stopu plodnosti, koja je još od ranih 90-ih manja nego u SAD-u te je ispod stope prirodne zamene stanovništva od 2.1 deteta po ženi, prošle bi decenije pre nego što to popravi demografsku strukturu i prekine pad ukupnog broja radne snage.

Veliki problem za Kinu i ostatak sveta

Kina je druga ekonomija sveta, najveći svetski proizvođač i neformalna "fabrika sveta", a još uvek, gledano po stanovniku, nije visoko razvijena država. Produktivnost radnika je još uvek daleko manja nego u EU i SAD-u, nominalni BDP po stanovniku je tek 12.500 dolara, dok je u EU 38 hiljada dolara, a u SAD-u 69 hiljada. Za poređenje, nominalni BDP po stanovniku Hrvatske je 17.4 hiljade dolara.

To je bitno zbog toga što su se EU i SAD obogatili pre nego što je stanovništvo postalo prestaro. Isto važi za Japan, Južnu Koreju i ostale bogate države Azije.

A Kina je ekonomski rasla upravo na svojoj brojnoj i relativno jeftinoj radnoj snazi, koja je istovremeno postajala jako obrazovana. Premeštanje radnika iz poljoprivrede u industriju snažno podiže produktivnost, ali i taj se bazen radne snage potrošio.

Nema dobrog rešenja

Nažalost, još niko nije otkrio dobar načinkako da se popravi demografski problem pada broja rođenih. Kako se proces starenja stanovništva već decenijama odvija u Evropi i SAD-u, donekle su se smislile politike kojima se negativni efekti tog procesa saniraju. Ali niko još nije uspeo preokrenuti trend, iako su isprobane razne politike i potrošena golema finansijska sredstva.

Kina će se, zbog toga što stari daleko brže nego što su starili SAD i Evropa, morati jako brzo prilagoditi. Prvo će morati postati puno produktivnija, ali i prilagoditi se novim problemima. 2015. je ukinuta politika jednog deteta i zamenjena je politikom dva deteta, ali nije pomoglo da se dugoročno poveća broj rođenih. 2021., kada je broj rođenih pao na istorijski najnižu razinu, uvedena je politika tri deteta.

Demografija postaje najveći problem 21. veka, bitka u kojoj gube Kina i EU, a pobeđuje SAD. Procenjuje se da će stanovništvo SAD-a sa sadašnjih 330 miliona narasti na više od pola milijarde do 2100., EU sa sadašnjih 447 miliona stanovnika pasti na 416 miliiona, a Kina sa sadašnjih 1.4 milijarde pasti na manje od 600 miliona.

Demografska kretanja će dobrim delom odrediti svetske ekonomske, geopolitičke i istorisjke tokove.

(Telegraf.rs)