Ko je bio viking Rjurik, koji je u 9. veku predvodio „Rus” i pokorio Istočnu Evropu

Rjurik na spomeniku „Milenijum Rusije”, podignutom 1862. u Novgorodskom kremlju, prilikom hiljadugodišnjice događaja poznatog kao „Pozivanje Varjaga”. Foto: Wikimedia/Дар Ветер

Dok Ruska Federacija i Ukrajina ovih godina ratuju, između ostalog, i oko prava na Rjurikovo zaveštanje, nije možda zgoreg da se podsetimo ko je u stvari bio čovek koji je sredinom 9. veka na prostoru Istočne Evrope napravio državu koju istoriografija naziva „Rus”, po grupnoj imenici kojom je nazivana njegova družina.

„Rus” po svemu sudeći dolazi od staronordijske reči koja znači „veslači”, bilo direktno, bilo indirektno: možda preko finske reči „Ruotsi”, kako Finci do dana današnjeg nazivaju Šveđane, ili možda preko naziva za ondašnju švedsku primorsku oblast „Roslagen”, čije ime dolazi od „rodslag”, što je bila uplandska reč za „ratnika-veslača”.

Preporučujemo

Rjurik i njegove „veslači”, dakle, bili su Varjazi, tj. vikinzi, koji su se spustili niz velike istočnoevropske reke i uspostavili vlast nad slovenskim plemenima koja su živela na tom širokom prostoru. Plemena su bila međusobno srodna i govorila su verovatno istim ili sličnim jezikom, pošto se slovenski do tada još nije razgranao, ali to ne znači da su se međusobno volela.

Zapravo su bila sukobljena (možda čak i zakrvljena), no uprkos tome sva su vremenom prigrlila krovni identitet „Rus”, jer je to bila stvar prestiža (iz istog razloga su, recimo, Turci Seldžuci u Maloj Aziji napravili Rumski sultanat, tj. Rimski), pa su svi sebe zvali Rusima; taj supraidentitet imao je niz varijacija, koje su se vremenom uvećavale, pa tako danas imamo paradoksalmu situaciju povezanu s ovim ratom, o kojoj sad ne može biti reči (već je bilo, i to u dva navrata, stariji i noviji).

Pozivanje varjaga od strane slovenskih i finskih plemena 862. godine, uzima se kao početak Rusije, barem kao ideje; ilustracija iz Radzivilovskog letopisa, zbirke starih istočnoslovenskih iluminacija iz 15. veka, koja je verovatno kopija 13-vekovnog originala. Foto: Wikimedia/ public domain

Ali ko je bio Rjurik, koji je predvodio „Rus” (grupna imenica) na tom pohodu, koji se dovršio u Kijevu, gde je osnovana „ruska zemlja”, kako se kasnije nazivala ta država u njihovim letopisima („Kijevska Rus” je pojam nastao u ruskoj istoriografiji u 19. veku).

„Primarna hronika”, (koja navodi da je „Rus” bilo „varjaško pleme”), koja se pripisuje monahu Nestoru, napisana oko 1113. godine, najstariji je dokument koji spominje Rjurika. U njemu se kaže da su Sloveni i Finci odbacili Varjage 860—862. i rešili da sami sobom vladaju, ali pošto to nije išlo i pošto je zavladao nered, pozvali su Rjurika da se vrati sa svojom družinom i da zavede red (očito pranje istorije i želja da se zabašuri padanje pod tuđinsku vlast).

Rjurik je stigao sa svojom braćom Sineusom i Truvorom i uspostavio vlast, a onda, pošto su oni ubrzo umrli, ostao sam da vlada. Vremenom je konsolidovao upravu na velikom istočnoevropskom prostoru; njegovi potomci u brojnim granama vladaće raznim „ruskim” država sve do 1610. i smrti Vasilija IV Šujskog, koji se zacario posle smrti Prvog lažnog Dimitrija.

„Dolazak Rjurika u Ladogu”, Viktor M. Vasnjecov, pre 1926. Foto: Wikimedia/Viktor Vasnetsov (1848-1926)

Prema tome, ako je Rjurik uopšte i postojao, a nema mnogo razloga da sumnjamo u njegovo postojanje, verovatno je bio viking iz obalskih područja današnje Švedske (tada to nije bila Švedska), možda iz Uplanda.

Ali postoji alternativna teorija, po kojoj se radi o Roriku iz Dorestada (danas u Holandiji), o kojem franački letopisi govore kao o pripadniku jedne od dve sukobljene familije koje su se u Hedebiju borile za presto nastajuće danske kraljevine.

Rorik nestaje iz zapadnih izvora 860, nakon intervencije Luja I Pobožnog protiv Haralda (mogućeg Rorikovog strica), koji je od cara ranije dobio posede u Friziji; pošto „Primarna hronika” pominje 862. kao godinu dolaska Rjurika u Novgorod (na poziv Novgorođana), Rorik se u to hronološki uklapa.

Međutim, franački letopisi ponovo pominju Rorika 870, kada su mu dati frižanski posedi od strane Karla Ćelavog, tako da, iako postoje proponenti ove teorije (popularna je među antinormanistima, koji pokušavaju da minimiziraju uticaj Skandinavaca na nastanak i razvoj svih Rusija), ona je na tankim nogama. Mada i dalje nije nemoguća.

(Telegraf.rs)