Kako je rimski papa branio pravoslavlje od vizantijskog cara: Srbi bi sada bili katolici da je ćutao

Ismevanje vizantijske ikonoklazme na minijaturi iz Hludovskog plastira (9. vek): ovde vidimo jeretičkog carigradskog patrijarha Jovana VII Gramatika kako spužvom tare sliku Isusa Hrista, kao što su to rimski vojnici radili razapetom Bogu. Foto: Wikimedia/Chludov 9th century

Crkvena podela Balkana, kakva danas postoji, proizvod je niza događaja iz prošlog milenijuma, ali svoj koren vuče iz događaja koji se odigrao tokom druge polovine pretprošlog: u njemu leži i odgovor na pitanje zbog čega Srbi nisu pod papom.

Na takva pitanja, naravno, nikada nije lako dati odgovor, istorija je složena igra sitnih i krupnih događaja, koji se nižu jedan paralelno s drugim i jedan za drugim, i svaki je bitan za opšti tok, i najmanji može sve da promeni; ali sve ima svoj početak, i sve može da se svede na jedan, prvobitni uzrok, a uzrok ovoga će mnoge zaprepastiti, zato što je banalan, ili bolje reći, proizvod je kaprica jednog cara.

Preporučujemo

Početkom 8. veka u Romejskom carstvu počela je da se razvija jedna „opasna” ideja: da je poštovanje ikona otišlo predaleko, da se vernici prema svecima i ikonama odnose idolatrijski, što je protivno prvoj Božijoj zapovesti, zbog čega je Bog kaznio hrišćane i poslao islam, koji je bio radikalno protivan religijskim prikazima ljudi.

Pošto se tako tumačio i veliki vojno-politički uspeh Kalifata, koji se u stotinu godina proširio s Arabljanskog poluostrva i zaposeo gotovo pola poznatog sveta, ovo suštinski crkveno pitanje (možda nakon zemljotresa koji je 726. u južnom Egeju izazvao razoran cunami) privuklo je pažnju prvog čoveka Vizantije, caru Lavu III, koji je postao najmilitantniji ikonoborac — ikonoklast.

Rasprava oko ikona, ilustracije iz „Madridskog Skilice”. Foto: Wikimedia/public domain

Zbog njegove naredbe da se prekine s pravoslavnim običajem poštovanja ikona i svetaca, počinje progon onih koji tome nisu želeli da se povinuju, pa izbija ustanak u samoj Grčkoj, koji će biti u krvi ugušen. Negde u to vreme patrijarh German silazi sa trona, jer ne pristaje na ikonoklazmu, a car menja svojim poslušnikom Anastasijem.

Vizantijski vladari redovno su se mešali u crkvene stvari i praktično dirigovali patrijarsima, a u to vreme svoj moć projektovali i na Italiju, vršeći veliki uticaj na Svetu stolicu, koja je stalno pokušavala povratiti slobodu delovanja; dok Carigradska patrijaršija prirodom geografije nije mogla biti slobodna od carskog uticaja, Rim jeste, pa upravo patrijarh Zapada, rimski episkop Grgur III, postaje zaštitnik pravoslavlja i pravoslavnih vernika iz Istočne crkve.

Grgur III, poslednji ne-evropski papa pre Franje, 731. i 732. saziva sabore u Rimu, na kojima baca anatemu na ikonoborce i ekskomunicira ih iz Crkve, time igrajući možda i presudnu ulogu u konačnoj odbrani pravoslavlja, dajući legitimitet ikonodulima.

Ono što istočni autori kasnijih vekova uporno pokušavaju da ospore, a što zna svako bliže upoznat sa vizantijskom istorijom, što i srpsko-ruski najveći autoritet na polju vizantologije Georgije Ostrogorski ubedljivo pokazuje, tiče se položaja rimskog pape u Crkvi, koji nije bio samo ceremonijalno prvi, kakvim se kod nas inače predstavlja.

Ikona „Pobeda pravoslavlja”, kraj 14. ili početak 15. veka. Foto: Wikimedia/British Museum

Papa nije imao praktičnu moć kao takvu, i puno je zavisilo od snage ličnosti koja sedi na katedri u Lateranskoj bazilici, ali je nekakvu moć imao, i njegova reč je imala posebnu težinu, a njegova podrška u dogmatskim i eklisiološkim pitanjima najveći, presudan značaj, ne samo pre Velike šizme, već i posle nje, kada su razni vizantijski carevi, ne samo pokušavali da obnove jedinstvo Crkve, već i pretili papom svojim neposlušnim patrijarsima: sve zbog položaja rimskog episkopa u javnoj svesti.

Upravo zato se Lav III toliko razbesneo: rimski episkop, prvi autoritet Crkve, otvoreno mu se suprotstavio i morao je biti kažnjen. Sve do tog carskog edikta, čitav Balkan, sve do Soluna, bio je pod jurisdikcijom patrijarha Zapada; tada Lav III, pošto mu je flota koju je poslao na Italiju potopljena u oluji, (silom svog sekularnog prava, a ne crkvenog, dakle, nekanonskim putem) oduzima rimskoj crkvi ovu teritoriju (zajedno sa Južnom Italijom i Sicilijom) i prebacuje je na Carigradsku patrijaršiju, kojom upravlja poslušni, nepravoslavni patrijarh.

Slom ikonoborstva, naravno, ne revertuje posledice ovog događaja: Carigradska patrijaršija, ponovo pravoslavna, nema nameru da se odrekne onoga što je nelegalno stekla zahvaljujući jeretičkom caru, pa zato, kada nekoliko decenija kasnije hrišćanstvo počinje snažnije da se širi dubokim Balkanom, Grci su ti koji bugarskim i slovenskim (i srpskim) plemenima propagiraju jevanđelje, na ovaj ili onaj način.

Petrova crkva, tj. Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu. Foto: TV Hram

Bez otvoreno ikonodulske pravoslavne politike pape Grgura III, sadašnje stanje ovog prostora bilo bi potpuno drugačije, jer bi ti prelomni „pokrštavajući” vekovi bili drugačiji — možda ne bi bilo ni Srbije ni Hrvatske, ni u ovom niti u bilo kom drugom obliku; ali uzmimo da bi se etnogeneze Srba i Hrvata odvile onako kako su se i inače odvile, te da su Srbi i Hrvati formirani na način na koji su formirani: Srbi bi u tom slučaju sada sigurno bili katolici, jer su živeli i bi živeli na teritoriji duboko pod crkvenom jurisdikcijom čoveka iz Laterana.

No istorija i bez toga umalo nije pošla tim putem, imajući u vidu da smo se nalazili na međi Rima i Carigrada; dokaz je Petrova crkva u Rasu (danas zvanično: Crkva Svetih apostola Petra i Pavla), sagrađena baš u 8. veku, na bazi starijeg hrama.

Ona ne samo što je posvećena „knezu apostola”, za kojeg papa tvrdi da je njegov naslednik s pravom da vlada celom Crkvom, nego je po svom načinu gradnje slična italijanskim i dalmatinskim hramovima iz istog perioda, s najstarijim slojem životopisa koji deli sličnosti sa karolinškim slikarstvom, što verovatno ukazuje na majstora iz Duklje.

Dakle, ironija je u tome, da su Srbi danas „pravoslavci” a ne „katolici”, zato što je vizantijski car kaznio poglavara Katoličke crkve zbog njegovog pravoslavlja.

(Telegraf.rs)