NEMAČKI MASAKR U KRALJEVU: O njemu se malo priča, a strašan je kao i onaj u Kragujevcu (FOTO)

Streljani kraljevački civili oktobra 1941. godine. Neposredni izvršioci su bili pripadnici 749. pešadijskog puka pri 717. posadnoj diviziji Vermahta. Foto: Wikipedia/Narodni muzej Kraljevo

Nakon Aprilskog rata koji se završio porazom i razbijanjem Kraljevine Jugoslavije, pukovnik Dragoljub Mihailović je počeo da na Ravnoj gori okuplja oficire i četnike koji nisu priznali kapitulaciju.

Preporučujemo

Istovremeno, komunisti su počeli da se spremaju za sopstveni ustanak, premda skriveno, budući da su SSSR i Treći rajh još uvek bili saveznici; dok su se slikali sa Nemcima i sa njima igrali fudbal, skupljali su oružje i tajno se obučavali.

Ko je prvi pripucao na mrskog okupatora, nije tema ovog teksta. Bitno je da su u prvim mesecima ustanka četnici i partizani delovali zajedno, premda s odvojenim komandama.

Srbija je bila, rečju, u plamenu. Nemci su želeli mir. Adolf Hitler 16. septembra izdaje naređenje vojnom zapovedniku Jugoistoka Vilhelmu Listu "da se najoštrijim merama za duže vreme uspostavi poredak".

Lokomotivska hala Železničke radionice u Kraljevu koja je služila kao sabirni centar odakle su Nemci vodili ljude na streljanje oktobra 1941. Foto: Wikipedia/Narodni muzej Kraljevo

Načelnik Vrhovne komande Nemačkih oružanih snaga Vilhelm Kajtel istog dana prosleđuje naređenje da se "kao odmazda za život jednog nemačkog vojnika mora u tim slučajevima uzeti kao opšte pravilo da odgovara smrtna kazna 50-100 komunista".

Četiri dana kasnije, opunomoćeni vojnoupravni komandant Srbije, general Franc Fridrih Beme piše svojim trupama:

- Vaš je zadatak da prokrstarite zemljom u kojoj se 1914. potocima lila nemačka krv usled podmuklosti Srba, muškaraca i žena. Vi ste osvetnici tih mrtvih. Za celu Srbiju ima se stvoriti zastrašujući primer koji mora pogoditi celokupno stanovništvo.

Kao odmazda zbog sabotaža i oružanih borbi kreće ubijanje civila po celoj Srbiji, onome što je ostalo od nje nakon što su je svi u okolini, osim Rumuna, raščerupali. Da će i u Kraljevu biti neko zlo postalo je jasno kada su četničko-partizanske snage 4. oktobra zauzele vojne položaje na prilazima gradu, što je bilo koordinisano iz združenog štaba u Drakčićima.

Nemci vode Kraljevčane na streljanje oktobra 1941. godine. Foto: Wikipedia/Narodni muzej Kraljevo

717. posadna divizija Vermahta (koja će prvog dana maja 1943. godine biti preimenovana u 117. lovačku diviziju) istog dana, kao protivmeru, zatvara radnike Fabrike aviona (zvanični njen naziv je glasio: Aeroplanska radionica Vazduhoplovnog tehničkog zavoda) i železničare, kao i radnike drugih fabrika, u tzv. Lokomotivsku halu Železničke radionice. Uskoro će na to mesto skupiti i druge građane.

Čitav taj kompleks od koga je nastao sabirni centar onovremenici su nazivali "lagerom" jer se na tom mestu nalazilo i skladište materijala Vojske Kraljevine Jugoslavije.

Budući da je u četničko-partizanskim napadima poginulo 14 a ranjeno 10 pripadnika 717. posadne divizije Vermahta, počinju pripreme za doslednu primenu naređenja po prethodno iznetom ključu: 50 za ranjenog nemačkog vojnika, 100 za ubijenog. Zbog novih nemačkih gubitaka, u međuvremenu se gađana cifra za streljanje podiže.

Prvobitni izgled groblja Kraljevčana streljanih od strane Nemaca oktobra 1941. godine. Foto: Wikipedia/Narodni muzej Kraljevo

15. oktobra se uvodi vanredno stanje sa prekim sudom i odmah počinje streljanje u režiji 749. pešadijskog puka (kojim je komandovao major Oto Deš) pri 717. posadnoj diviziji. Streljanja su okončana 20. oktobra, a vršena su iz mitraljeskih gnezda.

Pomenuti 749. pešadijski puk, s dve trećine popunjen Austrijancima, istovremeno sa ovim u Kraljevu izvršio je i pokolj u Kragujevcu (u ovom potonjem je bio III bataljon ovog puka), koji je daleko čuveniji iako je odnos žrtava i u jednom i drugom gradu bio približno isti.

Naime, uprkos tome što je do početka ovog veka vladalo uverenje da je u Kragujevcu streljano 7.000 ljudi, ta brojka je preterana i prava cifra je manja od 3.000. Staniša Brkić, kustos muzeja u tom gradu, objavio je imena 2.796 žrtava; pošto je po ključu zbog odmazde trebalo da bude streljano 2.300 ljudi od strane pedantnih Nemaca, pet stotina više ubijenih je verovatno posledica pokušaja bekstva i meteža u kome je stradalo još nemačkih vojnika (to se pominje u vojnom izveštaju, doduše ne eksplicitno kao uzrok većeg broja streljanih, ali je pretpostavka logična).

Deo stalne postavke Narodnog muzeja Kraljevo koji je posvećen sećanju na masovno streljanje u režiji Nemaca oktobra 1941.godine. Foto: Wikipedia/Narodni muzej Kraljevo

Broj streljanih u Kraljevu nije manji od 2.190, ali nije ni dramatično veći. Prema tome, kraljevački pokolj je nepravedno u senci kragujevačkog.

Radnici Fabrike aviona i železničari čine više od polovine ukupnog broja kraljevačkih žrtava, ali se na žalobnom spisku nalaze i učitelji, profesori, sveštenici, sudije, berberi, seljaci, zidari, domaćice, nadzornici, poštanski službenici, žandarmi, barem 102 osobe mlađe od 18 godina, čak i bolesnici iz kraljevačke bolnice.

Žrtve u Kraljevu su uglavnom bile pravoslavne veroispovesti, ali je bilo i 73 katolika, od kojih su većinu činili Slovenci.

(O. Š.)