MISTERIJA SRPSKE CRKVE PODIGNUTE NA GLAVAMA TURAKA: Kad uđete u nju, naići ćete na još jedna, tajna vrata (FOTO)

Svetinja je izgrađena u vreme kralja Milutina 1327. godine

Za pravoslavne svetinje, crkve, manastire, kapele, monaške isposnice decenijama se vezuju razna predanja i legende, generacijama prenošene sa kolena na koleno. Neke su i danas obavijene dozom misterije, druge su poznate po čarobnim, isceljiteljskim moćima, a Crkva Svetog Spasa u skopskom selu Kučevište ima svoju tajnu.

Preporučujemo

>>> VRUĆE REČI VLADIKE GRIGORIJA: Gradimo crkve, a bolnice nemaju peškire i papir (VIDEO)

Vekovima čuvanu i očuvanu. Crkva Svetog Spasa, podignuta 1327. godine, u sebi krije još jednu, manju crkvu - Svetoga Nikole, u tajnosti dozidanu 1501. godine tokom vladavine Osmanlija. Tako, na jednom mestu, u istom dvorištu među trošnim kamenim kućama, postoje dve crkve, ali se vidi samo jedna, što je i bio glavni cilj starih neimara.

Do sela Kučevište, koje se ugnjezdilo visoko u šumovitim planinama Skopske Crne Gore, stiže se relativno dobrim asfaltnim putem. Ono je od Skoplja udaljeno svega 30 kilometara, a do ovog sela nastanjenog Srbima, nekada se moglo doći jedino tesnom i izlokanom kamenom džadom, kojom su jedva prolazile konjske zaprege.

Gorštaci, žitelji sela, vekovima su čuvali tajnu Crkve Svetog Nikole. O njoj su znali svi meštani, ali ne i Turci, koji su u 15. veku vladali ovim krajevima. Tako su seljani, ćuteći, stolećima uspevali da sakriju tajnu ove pravoslavne svetinje.

Meštani sela Kučevište ni danas nisu govorljiviji. Škrtost na rečima i zaveru ćutanja kao da su nasledili od svojih predaka. Za razliku od njih, nastojnik hrama, klisar Trajko Korovčević nije štedeo reči pričajući priču o ovom pravoslavnom biseru na "maloj Svetoj Gori" kako su još u davna vremena nazivali Skopsku Crnu Goru.

Korovčević je strpljivo, u detalje opisivao kako je u teškim danima pod otomanskim jarmom, 1501. godine crkva Svetog Spasa dobila i skrivenu kapelu posvećenu Sv. Nikoli.

Pozivajući se na predanja i stare zapise, nastojnik crkve Svetog Spasa veli da je ona kroz vekove menjala svoje ime. Kada je izgrađena u vreme kralja Milutina, 1327. godine, zvala se crkva Svetog Vavedenja Presvete Bogorodice. Tada je selo slavilo čak tri slave - Sv. Atanasa, Sv. Arhangela i Spasovdan. Od tri slave, zadržana je samo jedna - Spasovdan, pa je i crkva prekrštena u Sv. Spas, a skoro dva veka kasnije, u njoj je izgrađena i tajna kapelica.

- Kapela je, u stvari, bila crkvica iznad crkve, sa tajnim unutrašnjim stepenicama. Predanja i neki zapisi govore da je bogoslužba održavana u toj kapelici, izgrađenoj u samom potkrovlju crkve, na mestu gde je nekada počinjao zvonik, bukvalno iznad glava osmanlijskih zavojevača, koji su u to vreme bili zaposeli bazični hram Crkve Svetog Spasa, zabranivši meštanima bogoslužbu - priča Korovčević.

Pošto u kapelici iznad crkve nije bilo mesta za sve vernike iz sela, na bogoslužbu su uglavnom dolazili kmetovi, učitelji i viđeniji ljudi Kučevišta, a crkvica Sv. Nikola je bila toliko dobro sakrivena da je Turci, ni za pet vekova nisu uspeli da otkriju. Nekadašnje unutrašnje stepenice, koje su iz crkve Sv. Spas vodile do crkvice Sv. Nikola davno ne postoje. Unutra je ostao prazan i mračan prostor, a pošto crkvica više nije tajna, seljaci su napravili spoljne, kamene stepenice koje vode do nje, i pokriveni drveni čardak iznad vrata.

Danas se u njoj ne vrši bogoslužba. Ona služi za spomen na veru i istrajnost seljana Kučevišta, a oltar i ikone u njoj još uvek stoje na istom mestu. Ipak, vrata crkve iznad crkve otvaraju se svim putnicima namernicima koji žele da je vide i u njoj zapale sveću.

Klisar Trajko Korovčević je poslednji u familiji nastojnika Crkve Svetog Spasa. O ovoj svetinji su se nekada starali njegovi preci, pa deda i otac. Od svoje desete godine pa do današnjih dana, Trajko je taj koji decenijama unazad brine o crkvi. To mu nimalo nije teško jer su mu i kuća i imanje tik uz crkvu. On je i poklisar, i nastojnik, i neimar, a kada zatreba, onda i domaćin, gradinar... Poznavanjem istorijata ove, ali i mnogih drugih crkava načičkanih po Skopskoj Crnoj Gori, taj mudri seljak neretko začudi i učene glave i „važne“ ljude koji svrate ili „zalutaju“ u ovaj planinski kraj severno od makedonske prestonice.

Obilazeći ovu pravoslavnu svetinju u pratnji Korovčevića saznajemo da je Crkva Svetog Spasa izgrađena 1327. godine, još pre dolaska Turaka na ove prostore, u vreme vladavine kralja Milutina. U jednom delu crkve, iza teških drvenih vrata koja i danas odolevaju zubu vremena, nekada je bila trpezarija i čardak, a u drugom, sa posebnim vratima, „srce“ hrama. Crkvu su u međuvremenu zahvatila dva požara, pa su nekadašnja trpezarija i čardak preuređeni u veliki trem. Vatra je uništila i deo unutrašnjosti crkve, ali joj nije oduzela veličanstvenost i pređašnju lepotu.

U njoj i danas postoji bogat i raskošan freskoživopis iz vremena podizanja hrama – „Pranje nogu“, „Oplakivanje Hrista“, „Bogorodica sa Hristom“ i brojne druge, koje na svoj način pričaju istoriju ovog pravoslavnog hrama. Ikonostas i pevnica, međutim, potiču s početka 19. veka.

- Teške ožiljke na crkvi, koji su i danas vidljivi, ostavili su ljudi drugih, ali i naše vere u raznim vremenskim periodima i pod čudnim okolnostima. Nakon obimnih restauratorskih i konzervatorskih radova izvršenih 1956. i 1957. godine, crkva je 1984. godine ponovo stradala u ko zna kojem po redu požaru. Tada je, pored priprate, izgorela i vrlo bogata arhiva sa matičnim knjigama od izuzetnog značaja za pravoslavni živalj ovih krajeva Makedonije - sa žaljenjem kaže Korovčević, dodajući da je u dim napovratno otišao i značajan trag srpskih korena na ovim prostorima.

U istorijskim čitankama je ostalo zapisano da je Crkva Svetog Spasa u Kučevištu krstobrazne osnove sa jednim kubetom. Na osnovu jednog od brojnih natpisa na staroslovenskom jeziku iznad južnih ulaznih vrata sa unutrašnje strane u kome piše da je crkva živopisana u vreme Radoslava i Vladislava, kao i teksta jedne povelje cara Dušana izdate u periodu od 1348. i 1353. godine, zaključuje se da je crkva bila izgrađena i oslikana nešto pre 1348. godine.

U njenoj unutrašnjosti su naslikani i portreti brojnih ktitora. Oni su prikazani u prirodnoj veličini, obučeni u bogato ukrašenu vlastelinsku odeću. Vlastelin i župan u Dušanovom carstvu, Radoslav, oko pojasa ima karakterističan kaiš, a njegova žena, vojvodkinja Vladislava velike minđuše, kapu na glavi preko koje je prebačen veo i bogato ornamentisanu odeću. Do njih je naslikana figura cara Uroša, koji je na presto stupio nakon smrti cara Dušana, 1355. godine. Do njega je njegova majka, carica Jelena.

(D. Joksić)