Biser Beogradske tvrđave koji odiše i duhom severne Italije: Obratite pažnju na baroknu kapiju Karla VI

Foto: Mateja Beljan

Dok se rade istraživanja i iskopavanja oko vodene kapije na Donjem gradu Beogradske tvrđave, a koju je 80 godina skrivala železnička pruga i nasip, kao i dok se još otkrivaju skriveni delovi bedema tvrđave kojoj su osnovu dali Austrijanci početkom 18. veka, ne treba zaboraviti na jednu drugu, otkrivenu i velelpnu kapiju kod koje se retko zastaje.

A zapravo je dragulj starog Beograda, u umetničkom smislu zasigurno najlepši ostatak austrijske arhitekture iz perioda okupacije 1717-1739. godine. Vremešna kapija Karla VI, inače oca Marije Terezije mesto je kroz koje morate da prođete kada na Donji grad ulazite sa strane tramvajske okretnice.

Iako prepravljana, malo namerno, a malo i omaškom uništavana, na udaru gelera i ratnih topova, ova kapija ipak je do danas opstala kao jedan od najznačajnijih spomenika u Beogradu i najzreliji je primer baroka južno od Save i Dunava.

To je, kako nam je ispričao istoričar umetnosti Marko Bogdanović, bio glavni ulaz u Donji grad Beogradske tvrđave, a na izgradnji reprezentativnih kapijama se nije štedelo. Bogate reljefe nećete videti na običnim vojnim objektima, a ova kapija odiše čak i uticajem italijanskog baroka, pa se na trenutak možete osetiti kao da ste, na primer, u Toskani.

Kapija Karla VI u XIX veku, Foto: beogradskonasledje.rs/И. В. Громан

- U 18. veku u baroku kapije dobijaju na svojoj punoj važnosti i one se posebno oblikuju. Svojom arhitekturom one govore o značaju države i značaju vladara, tako da su prepune simbolike - kazao je Bogdanović i istakao da je dekorativna fasada lepše očuvana s unutrašnje strane.

Malo mašte trebaće vam da zamislite kako je ulaz spolja izgledao pre više od 300 godina.

Sam prilaz kapiji presecao je jedan kanal, kuda je moglo da se prođe manjim plovilima do samog ulaza u tvrđavu. On je bio premošćen mostom koji se po potrebi podizao i puštao čamce i šajke u grad. Ka njemu gledaju lučni zidani ostaci zidina koji, zapravo, predstavljaju austrijske baterije za topove,  a koje su ceo taj pristup gradu kontrolisale.

- Kapija Karla 6. ima dva lica. Ima stranu koja je bila posvećena ratu i stranu koja je posvećena miru. Sam luk ima posebno značenje, zato što u apsolutističkim monarhijama, kao što je bila Habzburška, luk je u stvari predstavljao državu, a završni ključni kamen, koji se nalazi zaglavljen na sredini luka, on predstavlja cara, u ovom slučaju Karla VI i uvek je posebno istaknut, najveći je i najlepši. Kada bi neko izvukao taj kamen, ceo luk bi pao, odnosno, simbolički, cela država. Ključni kamen se jasno izdvaja na svim beogradskim kapijama i uvek je najlepše obrađen. Ovaj je u floranoj dekoraciji slova C, što je početno slovo Karlovog imena na latinskom jeziku - priča Bogdanović.

Kapija je dozidana, nije izgledala baš tako kada je napravljena. Jer, u unutrašnjosti kapije popunjen je jedan deo prostora iznad kog je moglo da se vidi i nebo. Sada je to jedan poduži tunel u kom se jasno izdvaja stari deo krstastog svoda.

Tu je i jedna ploča koja je potpuno uništena - od strane Turaka koji su grad ubrzo ponovo osvojili.

Na tabli je, prema dostupnim podacima, pisalo da je podignuta u vreme Karla VI, a tu su bile navedene i sve njegove titule, za koje jedan red nije bio dovoljan.

Zanimljivo je da je na ovoj kapiji ugraviran i stari grb Srbije. Zapravo, Kraljvine Tribalije, kako su Austrijanci doživljavali Srbiju. Taj grb, baš sa ove kapije su iskoristili ustanici 1904. godine, koji su sa njim krenuli u osvajanje Beograda.

- Takozvani kartuš, to je neka vrsta grba na kome se vidi i simbol Kraljevine Tribalije, jer su Austrijanci nazivali Srbiju Tribalijom, pogrešno su nas istorijski odredili. Grb Tribalije se vidi na sredini, vepar sa glavom koju je probola strela, a on je postavljen na kapiju, jer su Austrijanci osvojili i jedan deo teritorije oko Beograda (Požarevački mir, 1718.). Karađorđevi ustanici su upravo taj simbol Tribalije preuzeli i taj vepar sa probodenom glavom je grb ustaničke zastave iz 1804. godine - objašnjava Bogdanović.

Vepar se danas gotovo i ne vidi, ali se na starim fotografijama on jasnije ukazuje.

Marko Bogdanović

Ipak, iznad Tribalije je, ponovo - car.

- Na kraju, gore na vrhu, iznad svega, nalazi se austrijska carska kruna. Car je iznad svega, to je simbolika - kazao nam je Bogdanović.

Postojala je i skulpturalna dekoracija kapije koja je uništena, ali se tačno zna kako je izgledala i lako bi mogla ponovo da se rekonstruiše.

Tvrđava je zvanično završena 1736. godine, ali ona ikada nije u potpunosti dovršena. Planovi su bili skupi i golemi, a osim bečkog dvora čak dvojica papa finansirala su podizanje Beograda. U povlačenju pred Turcima, Austrijanci su mnogo toga porušili, ali može se slobodno reći da je izgled tvrđave koji nam je dans poznat nastao upravo u to vreme i ona, iako je mnogo duže bila u rukama Turaka nego Austrijanaca, ostaje tipično barokno utvrđenje.

(Telegraf.rs)