Dve aleje na Novom groblju su ponos, ali i svedok istorije: U jednoj je u fokusu porodica, u drugoj zajednica

Foto: Mateja Beljan

Nakon što je Beograd dobio prvo groblje dostojno jedne evropske prestonice, nazvano Novo u Ruzveltovoj ulici, odlučeno je da u njemu posebno mesto dobiju zaslužne ličnosti našeg naroda. Baš kada je zatvoreno staro tašmajdansko groblje, formirana je na Novom groblju Aleja velikana - široka staza u čijem središtu je ostavljen prostor za one koji su za života zadužili naš narod.

Bilo je to 1927. godine, ali danas se u Aleji velikana više niko ne sahranjuje, osim naslednika u postojećim porodičnim grobnicama. Jednostavno, tu više nema mesta, to je istorijska celina u koju su poslednji put preneti posmrtni ostaci Milunke Savić 2013. godine i Dimitrija Tucovića 2016. godine.

Ipak, za zaslužne građane na Novom groblju ima mesta, ali oni se sahranjuju na posebnom mestu - u Aleji zaslužnih građana, koja se nalazi pored Aleje velikana i potpuno je drugačije koncipirana.

Tu nema mesta za velike spomenike, ploče i obeležja su tipski urađeni, a konačnu reč o tome hoće li neka značajna ličnost biti sahranjena na ovom mestu daju Grad Beograd i porodica.

Mnoge ličnosti koje su veoma značajne i same su za života izrazile želju da njihovo počivalište bude neko drugo groblje ili druga parcela na Novom Groblju.

- Aleja zaslužnih građana formirana je 1965. godine po projektu arhitekte Svetislava Ličine. Za razliku od Aleje velikana u kojoj nema mogućnosti prostornog proširenja, ova celina je prvi put proširena 2005. godine u pravcu Aleje streljanih, a poslednje proširnje izvedeno je 2011-2012. godine - objasnila je za "Telegraf" istoričarka umetnosti Snežana Krstanovski.

U početku, mnogi zaslužni građani bili su kremirani.

- Ova celina jedna je od prvih u okviru Novog groblja koja je dobila prostor za smeštaj urni: rozarijume i kolumbarijume. Kako su ovde sahranjivani zaslužni građani, odnosno njihove urne su svoje mesto našle u ovoj celini, stiče se utisak da su na neki način upravo oni bili promoteri novog načina sahranjivanja - kazala nam je Krstanovski i dodala da je kremacija odobrena 1961. godine, a da je prvi krematorijum počeo da radi četiri godine kasnije.

Postoje, naravno, i grobnice, u koja se na tradicionalni i hrišćanski način polažu tela pokojnika. One su raspoređene jedna pored druge, kao pojedinačne, ili zajedničke, kada se one zrakasto šire.

Dve aleje jesu formirane sa istim ciljem, ali su potpuno drugačije koncipirane

- Formiranju Aleje velikana su prethodile značajne društveno-sociološke promene, koje su dovele do toga da porodica postaje osnovna ćelija svakog društva, pa je tako i ona bila slika ovih promena i pažnja je bila usmerena na porodicu i potomke. A skulptoralna rešenja nadgrobnih spomenika, religijski simboli, epitafi, reljefi ili plakete bili su kako ogledalo epohe tako i prezentovanje socijalno-ekonomskog i materijalnog statusa same porodice i pokojnika. Rečju, način na koji se porodica prezentovala javnosti - priča naša sagovornica.

Potpuno drugačija slika je u Aleji zaslužnih građana. Tu je akcenat stavljen na arhitekturi celine i jednoobraznosti. Ona je sama po sebi impozantna i dostojna zaslužnih građana, ali pojedinačne grobnice nisu posebno ukrašene. Osim nekog detalja koji predstavlja izuzetak - poput krsta nad grobom Nebojše Glogovca, ponekog ispisa ili dodatne nenametljive dekoracije.

Ideja je bila u skladu s posleratnom ideologijom - da se svi predstave kao jednako zaslužni, da se naglasi ideja zajedništva i da se niko ne izdvaja raskošom i lepotom spomenika.

- U Aleji zaslužnih građana jedni pored drugih sahranjuju se političari, glumci, pisci, književnici, sportisti, pevači i drugi istaknuti članovi društva, koji nakon smrti postaju članovi neke nove porodice, budući da večnu kuću dele sa onima koje jesu ili nisu za života poznavali - ističe Snežana Krstanovski.

Mi smo fotografisali grobnice Džeja Ramadanovskog, Bate Živojinovića, Prdraga Cuneta Gojkovića, Predraga Živkovića Tozovca, Mande, Dragana Nikolića i Milene Dravić, Brane Crnćevića, Moma Kapora, Mire Alečković, Zorana Đinđića, Iva Andrića, Paje Jovanovića, Branka Ćopića... Fotografije možete pogledati u galeriji.

Ko se i pod kojim uslovima može sahraniti u Aleji zaslužnih građana i zbog čega se neke ličnosti ipak ne sahranjuju na ovom mestu, detaljno su nam objasnili u JKP "Pogrebne usluge".

Procedure su detaljno definisane, a poslednju reč ima porodica.

Krst na spomeniku Nebojše Glogovca, Foto: Mateja Beljan

- Prema odluci Skupštine grada u Aleji zaslužnih građana može se sahraniti lice koje je u toku života dobilo najviši stepen odlikovanja Republike Srbije, lice koje je steklo zvanje akademika Srpske akademije nauka i umetnosti i lice kome je dodeljeno zvanje počasni građanin Beograda.

- Takođe, gradonačelnik grada Beograda može odlučiti da i drugo lice može biti sahranjeno u Aleji zaslužnih građana, koje je u toku života bilo istaknuto u oblasti u kojoj je delovalo. Predlog da se neko sahrani u ovoj celini daje institucija čije je preminulo lice bilo član, uz prethodnu saglasnost supružnika ili članova uže porodice. Podnosilac zahteva u ovom slučaju, dostavlja i mišljenje resorno nadležnog Ministarstva iz oblasti u kojoj je to lice bilo istaknuto i svojim radom dalo doprinos javnom životu grada i Republike.

- O uređivanju i održavanju Aleje zaslužnih građana stara se preduzeće, a troškove za njeno uređenje i održavanje snosi grad

- Porodica snosi troškove same sahrane (nekad i udruženje), dok zakup i održavanje ne idu na teret porodice, ali najbitnije je da ostali članovi porodice ne mogu biti sahranjeni zajedno sa svojim preminulim članom porodice, osim u izuzetnim situacijama, kao što je slučaj Dragana Nikolića i Milene Dravić, jer su oboje bili zaslužni građani

- Dešavalo se da posle izvesnog vremena nakon sahrane porodica promeni mišljenje i posmrtne ostatke svog člana porodice premesti u porodičnu grobnicu. Ali neretko čak i za života mnogi su pretpostavljajući gde će im biti večna kuća izrazili želju da budu sahranjeni u porodičnim grobnicama, van Aleje zaslužnih, kao što se dešavalo i da taj predlog nakon smrti srodnika, odbije sama porodica.

(Telegraf.rs)