UPOZNAJTE BEOGRAD: Znate li šta je Beogradska operacija? (FOTO)

Prestonica Srbije u Drugom svetskom ratu bila je okupirana ukupno 1287 dana. Oslobođena je 20. oktobra 1944. godine zajedničkom akcijom ukrajinskih vojnika Crvene armije i boraca NOVJ, koju su vodili general-pukovnik Vladimir Ivanovič Ždanov, koji je nekada imao ulicu u Beogradu,  i general-pukovnik Peko Dapčević.

Nakon što je Kraljevina Jugoslavija (ipak) odbila da bude deo Trojnog pakta, što je narod pokazao na demonstracijama održanim 27. marta 1941. godine, nemački vođa Adolf Hitler odlučuje da napadne Kraljevinu. Sirene za uzbunu i ratni avioni bude Beograđane 6. aprila i za svega nekoliko sati prestonica je okupirana.

Tokom bombardovanja oštećena je zgrada Uprave fondova, prvi beogradski oblakoder, most kralja Petra II, a od Sajmišta je napravljen logor.

Nešto više od tri godine kasnije, nakon zajedničkih dejstava NOVJ i Crvene armije, 14. oktobra 1944. godine na obodu Beograda koncentrišu se oslobodilačke snage: II korpus NOVJ sa zapada i jugozapada, desno od njega, sa juga, Prvi proleterski korpus, sa istoka 5. i 21. divizija NOVJ. Ove jedinice na licu mesta formiraju kombinovane napadne sastave sa delovima oklopnih i mehanizovanih jedinica Crvene armije.

U toku prepodneva 14. oktobra Prva proleterska divizija, ojačana sovjetskim tenkovima, osvaja Banjički vis i nastavlja napredovanje u pravcu Autokomande i Slavije.

- Tek pred ponoć izbismo na domak Autokomande. Od jake eksplozije tu, na cesti, planuše dva sovjetska tenka, gore kao da su od luča. Grupa Nemaca sačekala ih pancerfaustima, a zatim pokušala da pobegne u noć. Zapaljeni su treći i četvrti tenk (dva prva je grupa propustila da prođu). Ova grupa, trojica Nemaca, naletela je na vod Vida Jovićevića, koji ih je već bio prošao. Uhvaćeni su svi trojica. Od eksplozije, pored tenka mi je poginuo jedan borac, jedan od onih Kosmajaca koji su nam se na Zlatiboru priključili. Ovde, na izlazu iz Jajinaca, setih se borbe koju smo 1944. vodili na Imljanima. Pet boraca je poginulo dok smo izvukli ranjenika, koji je posle dva sata umro. A sada posmatram tenkove-buktinje u kojima posade zapomažu i mole za pomoć. Niko im se ne primiče. Ostali tenkovi obilaze buktinje i produžavaju naprijed. Posade su izgorele s tenkovima - piše komandir Treće čete Prvog bataljona Prve proleterske brigade - Prvi crnogorski bataljon Prve proleterske NOV brigade Savo Puzić.

Ulične borbe ne jenjavaju, a veći deo grada slobodan je 14. i 15. oktobra. Neprijatelj se drži samo u severozapadnom delu, na liniji: Železnička stanica "Dunav" — Botanička bašta — Narodna skupština — Terazije — blok zgrada ministarstava — Glavna železnička stanica, kao i na Čukarici, ali su ove nemačke jedinice odsečene od svojih snaga u gradu.

Tokom 17. i 18. oktobra, prodirući u pravcu Kalemegdana, Osma brigada Prve proleterske divizije, zajedno sa jedinicama Crvene armije, dolazi do zgrade "Albanija", a Prva proleterska brigada osvaja zgradu Narodnog pozorišta i Ratnički dom. Grupa boraca Prve proleterske upada, iz Ulice braće Jugovića, u zgradu Narodnog pozorišta, pod vatrom se prebacuje kroz pozorišnu salu i ručnim bombama uništava grupe Nemaca u prednjem delu zgrade i na spratu.

Borbe  se vode iz ulice u ulicu, od kuće do kuće, i unutar zgrada.

Do kraja dana 18. oktobra, posle žestokih petodnevnih uličnih borbi, neprijatelj je u gradu pritisnut ka Savi. Osobito krvave borbe vode su se za jako utvrđenu zgradu Ministarstva saobraćaja, Glavnu železničku stanicu, hotel "Moskva", Gradsku opštinu i Radionicu vojne odeće. Do kraja dana 19. oktobra neprijatelj u svojim rukama drži samo Kalemegdan, zgradu "Albanija", Terazije, uži rejon Savskog mosta i Čukaricu. Međutim, Nemci napuštaju i ova poslednja uporišta, užurbano prebacujući svoje trupe na levu obalu Save.

U noći između 19 i 20. oktobra borci NOVJ-a zauzimaju zgradu "Albanija", najvišu u Beogradu. Dok se još razmenjuju granate i rafali borac Mladen Petrović rizikuje život, penje se zgradu i razvija jugoslovensku trobojku sa crvenom petokrakom. Prestonica je slobodna!

U zoru 20. oktobra preostale nemačke snage iz Beograda užurbano se povlače preko Savskog mosta na levu obalu, ometani od sovjetske avijacije i artiljerije. Okupatorski inženjeri spremaju se da, po povlačenju svojih jedinica, sruše most. Međutim, u blizini mosta, u Karađorđevoj ulici živi penzionisani učitelj Miladin Zarić. S obzirom na to da iz Balkanskih ratova ima minersko iskustvo, odlučuje da izađe na most i preseče put okupatorima pre nego napuste Beograd.

Dvadesetog oktobra, nakon šestodnevnih teških borbi, Beograd je konačno slobodan. Skloni da zaboravljaju, mnogi Beograđani i ne znaju imena vojskovođa zaslužnih za oslobađanje od okupatorskih stega.

GENERAL DAPČEVIĆ

General-pukovnik Peko Dapčević rođen je 25. juna 1913. godine u selu Ljubotinju, kod Cetinja. Po završetku gimnazije upisao se na Pravni fakultet u Beogradu i ubrzo, u svojoj dvadesetoj godini, 1933. godine, postao član Komunističke partije Jugoslavije. U maju 1937. godine Peko je otišao u Španiju, kako bi se u Španskom građanskom ratu borio protiv Frankovih snaga. Za kratko vreme napredovao je od desetara do poručnika Španske republikanske armije.

Kada su 1. novembra 1942. godine formirane prve divizije NOVJ, Peko Dapčević je postavljen za komandanta Druge proleterske divizije. Oktobra 1943. godine je postao komandant Drugog udarnog korpusa NOVJ. Jula 1944. godine je imenovan za komandanta Operativene grupe divizija, s kojom je prodro u Srbiju i oslobodio znatnu teritoriju u slivu Južne i Zapadne Morave. Septembra 1944. godine komandovao je Prvom armijskom grupom, koja je izvela operacije za oslobođenje zapadne Srbije i Šumadije i Beogradsku operaciju. Prvog januara 1945. godine Peko Dapčević je imenovan za komandanta Prve armije JA.

Od 1946. do 1948. godine završio je Višu vojnu akademiju "Vorošilov" u Moskvi. Posle povratka iz SSSR-a do 1953. bio je zamenik, a od 1953. do 1955. godine načelnik Generalštaba JNA. Posle demobilisanja, bio je član SIV-a, ambasador u Grčkoj i učesnik velikog broja diplomatskih misija. Bio je potpredsednik Skupštine SFRJ.

Umro je 13. februara 1999. godine u Beogradu, i sahranjen je na Novom groblju. Na prvu godišnjicu oslobođenja Beograda, 20. oktobra 1945. godine, proglašen je za počasnog građanina Beograda.

GENERAL ŽDANOV

General-pukovnik Crvene armije Vladimir Ivanovič Ždanov rođen je 29. aprila 1902. godine u Kijevu. U Crvenu armiju stuio je kao dobrovoljac i učestvovao u završnim borbama Ruskog građanskog rata.

U vreme Velikog otadžbinskog rata Sovjetskog Saveza protiv nacističke Nemačke i njenih saveznika, bio je najpre načelnik štaba, a zatim komandant IV gardijskog mehanizovanog korpusa. Učestvovao je u Staljingradskoj bici, u borbama na jugu Ukrajine, u jaško-kišnjevskoj operaciji, kao i u oslobođenju Bugarske, delova Jugoslavije i Mađarske od Nemaca.

Za zasluge u borbi protiv zajedničkog neprijatelja i doprinos oslobođenju Beograda i drugih područja Jugoslavije, gardijski general-lajtant tenkovskih jedinica Crvene armije Vladimir Ivanovič Ždanov odlikovan je 20. oktobra 1944. Ordenom narodnog heroja Jugoslavije.

U SSSR-u, zasluge generala Ždanova dobile su visoku ocenu. Odlikovan je s dva Ordena Lenjina, tri Ordena Crvene zastave, Ordenom Suvorova prvog reda, dva Ordena Suvorova drugog reda, Ordenom Crvene zvezde i mnogim medaljama Sovjetskog Saveza. Za heroja Sovjetskog Saveza proglašen je 13. septembra 1944. godine.

Pošavši, kao član sovjetske vojne delegacije, na proslavu dvadesetogodišnjice oslobođenja Beograda, 19. oktobra 1964. godine, general-pukovnik Vladimir Ivanovič Ždanov je poginuo u avionskoj nesreći na Avali. Urna sa njegovim pepelom, preneta je i sahranjena u Kremlju.

Ulica u Beogradu nosila je njegovo ime, dok nije preimenovana u Resavsku

(M. Stojanović)