76 godina od oslobođenja Novog Sada: Ulicama marširali partizani, a ustaše i fašisti bežali ka Sremu

Printskrin: Youtube/Istorijski arhiv Grada Novog Sada Ians

Tog sunčanog 23. oktobra 1944. godine Novosađani su masovno na ulicama slavili oslobođenje od fašizma, dok su gradom marširali pripadnici Novosadskog partizanskog odreda i drugih jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, a kasnije i Crvene armije. Oni su gonili nemačke naciste, mađarske fašiste, ustaše, četnike i druge domaće izdajnike iz Vojvodine i ostataka zapadne Jugoslavije, piše portal 021.

Preporučujemo

Novi Sad je oslobođen bez skoro i jednog ispaljenog metka, sem sporadičnih puškaranja sa zaštitnicama neprijateljskih jedinica uglavnom na širem obodu gradskog područja što u Bačkoj, što u Sremu. Fašističke snage bile su u masovnom povlačenju ka Slavoniji i Sremu gde se formirala linija fronta koja će postati poznati Sremski front narednih meseci.

U tom periodu grad je ostao bez trećine stanovnika, s obzirom na to da je više od 20.000 ljudi proterano, a oko 5.000 ih je ubijeno na stratištima širom Evrope, odnosno dali su živote u jedinicama NOB-a. Uništavanje grada je bilo takvo da nije bilo ni struje, što je bila i posledica savezničkog bombardovanja tokom leta 1944. godine.

Samo stradanje grada je počelo već prvih dana aprila 1941. godine kada su nemački avioni bombardovali Novi Sad. Mitraljez aviona je čak gađao i posmrtnu kolonu, a odmah po ulasku mađarskih fašista su usledila streljanja i ubistva oko 500 Novosađana, uglavnom srpske nacionalnosti.

U narednim mesecima na jug Srbije ili druge krajeve proterani su svi koji su se doselili posle 1918. godine. Ilegalci će uskoro početi da izvode manje akcije protiv mađarskih fašističkih okupatora u Novom Sadu i ustaša u Petrovaradinu, koji je sa Sremom postao deo Nezavisne države Hrvatske. Nemačkih jedinica uglavnom nije bilo jer su se oni skoncentrisali na Banat.

U nameri da uništi svaki otpor iza kojeg stoji partizanski pokret i Komunistička partija Jugoslavije, ali i kako bi sproveli pljačku, fašisti početkom 1942. godine u južnim delovima Bačke sprovode masovne racije i egzekucije stanovništva. U samom Novom Sadu za tri januarska dana je ubijeno više od 1.200 Novosađana, pretežno Jevreja, Srba, kao i simpatizera Narodnooslobodilačkog pokreta.

Masovna ubistva pratila je i pljačka. Nakon Racije, okupator nije ponovio ovako masovan zločin, ali je proleća 1944. godine preostalih nekoliko stotina Jevreja transportovano u Aušvic i druge logore smrti. Mašinerija smrti je bila toliko efikasna da su jedini novosadski Jevreji koji su dočekali oslobođenje postali oni koji su bili pripadnici NOB-a ili koji su nekako preživeli logore smrti.

Novi Sad je takođe bio i među gradovima koje je 1944. godine u nekoliko navrata bombardovala saveznička avijacija koja je gađala jedini železnički most, skladišta nafte Dunavske flotile, koja je bila otprilike na mestu sadašnjeg Ribarca. Gađani su ranžirna stanica (između Detelinare i Novog naselja), aerodrom na Jugovićevu, električna centrala i pojedini industrijski kompleksi, kao što je Elektroporcelan na Podbari. Pred samo povlačenje Nemci su srušili železnički most.

Za to što nije došlo do veće štete i urušavanja Petrovaradinske tvrđave zaslužan je Đildo Pasepane, italijanski ratni zarobljenik, koji je presekao kablove za eksploziv.

Ovo rušenje mosta u ranim popodnevnim časovima 22. oktobra označilo je i odlazak poslednjih okupatorskih jedinica iz Novog Sada, o čemu je svedočio prvi posleratni gradonačelnik, prota Alimpije Popović.

Vrlo brzo na ulicama su se pojavili ilegalci i pripadnici SKOJ-a, koji će sa pojedinim građanima krenuti da obezbeđuju vitalne objekte u Novom Sadu od pljačke, a u toku večeri došlo je do kontakta sa snagama NOVJ koji su dolazili iz Srema i Banata, kao i sa Novosadskim partizanskim odredom koji je u rano jutro 23. oktobra ušao u grad.

Zbog žrtava koje je pretrpeo tokom Drugog svetskog rata Novi Sad je 1975. godine dobio Orden narodnog heroja i proglašen je za Grad heroj.

(Telegraf.rs)