Sutra 220 godina od bitke na Ivankovcu, velike srpske pobede

Bitka na Ivankovcu, prva velika pobeda Srba nad Turcima u Prvom srpskom ustanku, odigrala se 18. avgusta 1805. pre 220 godina.

Bio je to prvi ozbiljan poraz regularnih trupa Turske tokom Karađorđeve bune, i otuda posebno važan moment Prvog srpskog ustanka, odnosno celokupne Srpske revolucije.

Preporučujemo

Uspesi koje su Karađorđevi ustanici prethodno postigli, osim uklanjanja dahija, doveli su do oslobođenja više gradova, kao Požarevca, Šapca, Smedereva, Beograda (utvrđeni grad će biti oslobođen tek krajem 1806. godine).

Leta te 1805. srpski ustanici oslobodili su i Karanovac, današnje Kraljevo, i Užice, tada važno tursko uporište.

Pritom, ustanici su u ranoj fazi Karađorđeve bune, Prvog srpskog ustanka, naglašavali da se oni ne bore protiv vlasti u Stambolu, pogotovo ne protiv sultana, nego protiv odmetnika, dahija, odnosno samovolje odmetnika od sultanove vlasti.

Međutim, pored malobrojnosti, srpski ustanici postigli su uspehe koji su izazvali podozrenje, bojazan, na Visokoj Porti u Stambolu.

Sultan Selim III stoga, izvesno u strahu od rasplamsavanja bunta, šalje negdašnjeg beogradskog pašu, tada vezira bosanskog Bećir pašu, sa zvaničnim tumačenjem da on dolazi u pomoć Srbima. U Stambolu je izvesno postojala nada da će Bećir paša sputati srpske ustanike, ili ih bar kontrolisati.

Dahije koje su svojim ponašanjem i dovele do Karađorđeve bune pobegle su prethodno niz Dunav, iskrcavši se na ostrvo Ada Kale u Đerdapskoj klisuri. Na tom ostrvu, inače potopljenom prilikom izgradnje hidrosistema Đerdap, postojalo je tada veliko naselje etničkih Turaka. Osim po izuzetnom strateškom značaju Ada Kale je bila znamenito po kvalitetnom grožđu.

Karađorđe je tada na Ada Kale, tragom odbeglih dahija, uputio vojvodu Milenka Stojkovića, uz saglasnost Bećir paše. Pošto su ovi odbacili predaju, Milenko Stojković ih napada u noći 5/6 avgusta 1804. gde ih je, nakon što su savladani, posekao.

Nastojanja Bećir paše da nekako raslabi Karađorđeve ustanike naišla su međutim na ozbiljan otpor. Pošto su se janjičari još uvek nalazili po varošima Srbije, odnosno pašaluka, srpski ustanici insistirali su da nemaju poverenje u nuđene sporazume, i zaključeno je da neće biti polaganja oružja.

Usledile su deputacije Srba u inostranstvo, u nadi da će se tim putem obezbediti kakva takva pomoć. Nešto obećanja uz skromnu materijalnu pomoć došli su iz Petrograda.

Namesto Bećir paše sultan Selim III odlučuje tada da na čelo pašaluka u Beograd postavi niškog Hafiz pašu koji je važio za velikog neprijatelja Srba.

Bio je to oštar i žustar čovek, pritom tvrd islamski vernik. Hafiz je inače arapska reč, u značenju sačuvati, kojom muslimani, s posebnim uvažavanjem, nazivaju one koji celokupan Kuran znaju napamet, svih 114 sura.

Istovremeno, srpska deputacija koja se upravo nalazila u Carigradu, upućena je da se nadalje obrati Hafiz paši.

Ustanički prvaci na čelu s Karađorđem odlučuju zatim da uopšte ne prime Hafiz pašu, te da mu se prolaz u Beograd, središte pašaluka, zapreči, onemogući.

Odlučno je takođe odgovoreno Ibrahim paši skadarskom, koji je pretio da će na Srbe krenuti sa navodno čak 100.000 ratnika.

Hafiz paša se iz Niša put Beograda zaputio s vojskom od približno 15.000 vojnika.

Ustanici su ga dočekali kod Paraćina, tada prelaznoj, graničnoj zoni, usledile su borbe vođene kod Paraćina i posebno oko Ivankovca.

Tu, na Ivankovcu, nedaleko od Ćuprije, Srbi su u jednoj od najvećih bitaka Prvog srpskog ustanka, prvi put potukli regularnu vojsku turske države.

Na uzvišenju kod sela Ivankovca utvrdio se tada vojvoda Milenko Stojković. On je osmislio i sproveo utvrđivanje kojim je zaprečen prolaz turske vojske.

Izgrađene su tri palisadne tvrđave, šančevi, i dva reduta. Redut je poljsko, zemljano, utvrđenje, najčešće oblika trapeza ili pravougaonika. Srpski položaji, utvrđenja, ukupno su pokrivali površinu približno 200 hektara.

Milenko Stojković, Petar Dobrnjac i Stojan Kozar predvodili su grupu od oko 2.000 ustanika, utvrđenih na Ivankovcu kod Ćuprije.

Paralelno, Karađorđe se utvrdio kod Jagodine, sa približno 4 do 5 hiljada ustanika.

Kao ojačanje tu su se nalazile i nevelike snage Stevana Sinđelića iz Resave, Ilije Stojišića iz Homolja, Milisava Crnorečanina, Pavla Matejića.

Srbi su bili ne samo malobrojniji nego i slabije opremljeni. Bilo je ih je do sedam hiljada nasuprot oko 15.000 Turaka.

Neskrivena namera bila je zaposedanje pravca kretanja turskih trupa put Beograda, kako bi dalji prolaz bio sprečen. Ukupna linija fronta bila je širine oko 15 kilometra, dubine oko 4.

Hafiz paša je prvo pokušao da potkupi Milenka Stojkovića, koji je mito odbacio. Potom, odlučuje se za napad kod Ivankovca.

Napad Turaka na položaje Srba usledio je ujutro 18. avgusta. Prvo je nastupila konjica, potom za njima pešadija. Žestoke Borbe trajale su tokom čitavog dana, da bi tokom večeri Turcima uspelo da zaposednu jedan redut.

Zabeleženo je da je neuspelih turskih napada na srpski glavni šanac bilo dve desetine. Približno isto se ponovilo i narednog dana.

Pošto su trećeg dana tri turska napada odbijena, Hafiz paša se odlučio na povlačenje put Paraćina.

Neobičnim sticajem okolnosti, jednim topovskim projektilom te večeri Hafiz paša je teško ranjen, da bi potom umro tokom povlačenja u Niš.

Ne samo da su turski napadači uspešno odbijeni nego je i njihov zapovednik Hafiz paša poginuo. Srpska pobeda bila je prema tome potpuna.

Herojskom pobedom Srba na Ivankovcu dotadašnji karakter Karađorđeve bune suštinski je promenjen.

Nije to više bila samo borba protiv odmetnika od centralne sultanove vlasti, dahija i njihovih saboraca, nego naprotiv ustanak, Srpska revolucija, kako ju je nazvao veliki nemački istoričar Leopold Ranke, protiv turske vlasti uopšte.

Sultan je potom protiv Srba proglasio džihad, islamski sveti rat.

(Telegraf.rs/Tanjug)