Na današnji dan 1918. proglašeno ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca

Prvog dana decembra 1918. regent Aleksandar Karađorđević proglasio je u palati Krsmanović, na Terazijama u Beogradu, stvaranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, preimenovanog Vidovdanskim ustavom 1921. u Kraljevina SHS, a 1929. u Jugoslavija.

Stvaranje zajedničke države te 1918. bilo je plod veličanstvenih vojnih pobeda Srba od 1912. do 1918. oba balkanska i Prvom svetskom ratu, čiji je ishod i rešen probojem Solunskog fronta koji su sredinom septembra 1918. izveli Srbi.

Preporučujemo

U to vreme, stvaranje zajedničke države, što je bio zvanično proklamovani ratni cilj Srbije još početkom rata, bilo je oduševljeno prihvaćeno kao konačno ostvarenje vekovnog sna.

Počev od ustanaka početkom 19. veka sve oslobodilačke težnje Srba podrazumevale su oslobođenje i ujedinjenje Srba sa obe strane Save i Dunava. Bio je to napor niza generacija, kroz borbe, ratove i brojne žrtve.

Celokupan istorijski i etnički prostor Srba okupljen je stvaranjem Kraljevstva SHS pod jednim državnim krovom.

Kada su Srbi probili Solunski front septembra 1918. iz rata su izbačene Bugarska, 29. septembra, potom Turska, 30. oktobra, a onda posle munjevitog oslobađanja Srbije i Beograda 1. novembra, Austrougarska je kapitulirala 3. a Nemačka 11. novembra.

Srpska vojska ubrzo je nastavila napredovanje na sever, oslobađanjem Banata, Srema, Bačke i Baranje, kao i na zapad sve do Rijeke, Alpa, Karavanki, Prekmurja.

Prethodno, pobedama u Balkanskim ratovima 1912/1913 oslobođene su Stara i Južna Srbija, današnje Kosovo i Metohija i Severna Makedonija.

Uoči kapitulacije Austrougarske širom države Habzburga, oglašavali su se nacionalni pokreti opredeljeni za osamostaljenje ili makar široku autonomiju, od Čeha i Slovaka, preko Rumuna, Poljaka, Italijana, pa i Mađara, čak i Nemaca nezadovoljnih Habzburzima.

Kod Srba sa prostora Austrougarske vekovima je tinjala težnja za ujedinjenje sa Srbima južno od Save i Dunava, tadašnjom Kraljevinom Srbijom, zbog čega su strahovito stradali, posebno od početka rata 1914.

U to vreme, ideja ujedinjenja, stvaranja zajedničke jugoslovenske države bila je živa i među Slovencima, kao i kod znatnog dela Hrvata, na primorju gotovo nepodeljno.

U Zagrebu je 29. oktobra proglašeno stvaranje tzv. Države Slovenaca, Hrvata i Srba, s ciljem okupljanja jugoslovenskih naroda sa teritorije Austrougarske, koja nije zaživela.

Srbi sa prostora dotadašnje Austrougarske stvaraju tih dana narodne odbore ili veća, s ciljem samoopredeljenja, prihvata srpske vojske, zavođenja reda u lokalnim sredinama.

Isticana su srpska znamenja, zastave, ikone, slike kralja Petra ili regenta Aleksandra. Sledile su deputacije put Beograda, s molbama da srpske trupe što pre oslobode Srem, Banat, Bačku, Baranju. Slična je situacija bila i u nizu lokalnih sredina Bosne, kao i Dalmacije, čak i u Štajerskoj.

Na Velikom narodnom zboru, pod vođstvom dr Žarka Miladinovića, održanom 24. novembra 1918. u Rumi, proglašeno je prisajedinjenje Srema Kraljevini Srbiji.

U Novom Sadu je sutradan, 25. novembra, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje, koju su vodili Ignjat Pavlas i Jaša Tomić, proglasila je prisajedinjenje Kraljevini Srbiji.

Dan potom, 26. novembra, tokom drugog redovnog zasedanja Podgorička skupština donela je odluku o pripajanju Crne Gore Kraljevini Srbiji. Skupštinom je predsedavao Savo Cerović.

Otuda, Vojvodina, odnosno Srem, Banat, Bačka i Baranja, kao i Crna Gora, u novu zajedničku državu obrazovanu 1. decembra 1918, Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, stupile su kao sastavni deo Kraljevine Srbije.

Niškom deklaracijom 7. decembra 1914. godine, vlasti Kraljevine Srbije zvanično su objavile da su njeni ratni ciljevi oslobođenje i ujedinjenje svih Srba, Hrvata i Slovenaca pod jednim državnim krovom. Bio je to službeni akt koji je donela Skupština Srbije, tada izmeštena u Niš, ratnu prestonicu zemlje.

Paralelno, emigranti sa prostora Austrougarske opredeljeni za ujedinjenje obrazovali su Jugoslovenski odbor 1915. godine. Činili su ga istaknuti Srbi, Hrvati i Slovenci sa prostora tadašnje Austrougarske, gotovo isključivo intelektualci. Napustivši Austrougarsku oni su iz Rima, Pariza, Londona, i drugih sredina, uticali, kontaktima i osmišljenom propagandnom s ciljem stvaranja nove zajedničke države sa Srbijom.

Deo njih se opredelio da se priključi srpskoj vojsci na Solunskom frontu, kao dobrovoljci, poput desetina hiljada Srba sa prostora Austrougarske.

Pregovori o ujedinjenju vođeni su na Krfu, gde je 20. jula 1917. doneta Krfska deklaracija. Usledio je Ženevski sporazum, potpisan 9. novembra 1918. između predstavnika Kraljevine Srbije, Narodnog veća iz Zagreba i Jugoslovenskog odbora, što je krunisano proglasom ujedinjenja 1. decembra 1918. u Beogradu.

Zvanični stav od ujedinjenja 1918. i tokom najvećeg dela postojanja međuratne Kraljevine Jugoslavije, bio je da novu državu nastanjuju pripadnici jednog, iako troimenog naroda. Cilj je bio jugoslovenska nacija.

Nova Jugoslavija izrasla iz oslobodilačke borbe tokom Drugog svetskog rata imala je, međutim, sasvim drugačije postavke.

(Telegraf.rs/Tanjug)