Kakva je kultura oružja u SAD, a kakva u svetu: Gde je tu Srbija?

Foto: Shutterstock, Telegraf.rs

Masovne pucnjave obeležile su početak 2023. godine u Americi - od Monterej Parka, preko Atlante, Orlanda, Las Vegasa, Njutauna, Parklenda, San Bernardina, Uvaldea i sada Nešvila.

Sveprisutno nasilje oružjem u Sjedinjenim Državama ostavilo je tek nekoliko mesta "nepovređeno" tokom decenija. Ipak, mnogi Amerikanci svoje pravo na nošenje oružja, sadržano u Ustavu SAD, smatraju svetim. Ali kritičari Drugog amandmana kažu da to pravo ugrožava drugo: pravo na život.

Preporučujemo

Američki odnos prema posedovanju oružja je jedinstven, a njihova kultura oružja je, globalno, neverovatna pojava. Kako broj smrtnih slučajeva povezanih sa oružjem nastavlja da raste svakodnevno, CNN je uradio analizu o tome kako se kultura oružja u SAD upoređuje sa ostatkom sveta.

Posedovanje oružja

SAD su jedina država na svetu gde broj civilnog oružja premašuje broj stanovnika. Na 100 Amerikanaca registrovano je čak 120 komada oružja, prema podacima Small Arms Survey (SAS).

Nijedna druga država nema više civilnog oružja nego ljudi.

Foklandska ostrva, britanska teritorija u jugozapadnom Atlantskom okeanu, na koje polaže pravo Argentina i koja su predmet sukoba, druga su na svetu po zalihama civilnog oružja po glavi stanovnika.

Ali, sa procenjenih 62 komada oružja na 100 ljudi, stopa posedovanja oružja je skoro upola manja od one u SAD.

Jemen, zemlja u jeku sedmogodišnjeg sukoba, ima treću najvišu stopu posedovanja oružja sa 53 komada na 100 ljudi. Za Srbiju su procene 39,1 komad oružja na 100 stanovnika.

Iako je tačan broj vatrenog oružja u vlasništvu civila teško izračunati zbog raznih faktora, uključujući neregistrovano oružje, ilegalnu trgovinu i globalni sukob, istraživači SAS-a procenjuju da Amerikanci poseduju 393 miliona od 857 miliona dostupnih civilnih oružja, što je oko 46% svetskih zaliha civilnog oružja.

Oko 44% odraslih Amerikanaca živi u domaćinstvu u kojem postoji oružje, a oko trećina stanovnika ima oružje u svom vlasništvu, pokazuju istraživanja iz oktobra 2020. godine.

"Neke države imaju veliko vlasništvo nad oružjem zbog ilegalnih zaliha iz prošlih sukoba ili slabih ograničenja vlasništva, ali SAD su jedna od samo tri zemlje u svetu u kojima je nošenje (ili držanje) oružja ustavno pravo", kaže Zahari Elkins, vanredni profesor vlade na Univerzitetu Teksas u Ostinu i direktor Projekta uporednih ustava.

Ipak, stopa vlasništva u odnosu na Gvatemalu i Meksiko jedva da je desetina od stope Sjedinjenih Država.

"Debata o oružju u tim zemljama je manje politizovana", rekao je Elkins.

Za razliku od SAD, ustavi Gvatemale i Meksika olakšavaju regulaciju, a zakonodavcima je lakše da ograniče oružje, posebno imajući u vidu zabrinutost oko organizovanog kriminala, rekao je on.

U Meksiku postoji samo jedna prodavnica oružja u celoj zemlji, i kontroliše je vojska. S druge strane, u SAD proizvodnja vatrenog oružja raste, a sve je više Amerikanaca koji ga kupuju.

Proizvođači vatrenog oružja su 2018. proizveli devet miliona komada oružja, što je duplo više u odnosu na 2008. godinu, pokazuju podaci američkog Biroa za alkohol, duvan, vatreno oružje i eksplozive (ATF).

U januaru 2021. zabeležen je najveći godišnji porast od 2013. u zahtevima za savezne provere koje su neophone za kupovinu oružja – skok od skoro 60% u odnosu na januar 2020.

U martu 2021. godine FBI je prijavio da je izvršeno gotovo 4,7 miliona provera, što je više nego ikad u poslednjih 20 godina, otkako vode evidenciju o zahtevima. Dva miliona zahteva odnosilo se na kupovinu novog oružja.

U SAD ima najviše ubistava iz vatrenog oružja

U 2019. godini broj smrtnih slučajeva u SAD od nasilja vatrenim oružjem bio je oko 4 na 100.000 ljudi. To je 18 puta više od prosečne stope u drugim razvijenim zemljama. Više studija pokazuje da pristup oružju doprinosi većoj stopi ubistava iz vatrenog oružja.

Gotovo trećina odraslih u SAD veruje da bi bilo manje kriminala ako bi više ljudi posedovalo oružje, pokazuju ankete iz 2021. godine, prenosi CNN.

Međutim, brojne studije pokazuju da tamo gde ljudi imaju pristup vatrenom oružju, ubistva su češća, uključujući i samoubistva, kao i ubistva iz nehata.

Zato i ne iznenađuje zašto SAD ima mnogo više zabeležnih smrtnih slučajeva od vatrenog oružja nego bilo koja druga razvijena zemlja sveta.

Stopa u SAD je osam puta veća nego u Kanadi, koja ima sedmu najvišu stopu posedovanja oružja u svetu - 22 puta više nego u Evropskoj uniji i 23 puta više nego u Australiji, prema podacima Instituta za zdravstvenu metriku i evaluaciju (IHME) iz 2019. godine.

Stopa ubistava vezanih za oružje u Vašingtonu, D.C., najviša u bilo kojoj američkoj državi ili okrugu i blizu je nivoa Brazila, koji je na šestom mestu u svetu po ubistvima vezanim za oružje, prema podacima IHME.

Na globalnom nivou zemlje Latinske Amerike i Kariba beleže najveće stope ubistava vatrenim oružjem, a na vrhu liste su El Salvador, Venecuela, Gvatemala, Kolumbija i Honduras.

Aktivnosti narko kartela i prisustvo vatrenog oružja iz starih sukoba su faktori koji doprinose, prema studiji Global Mortality From Firearms iz 2018, za period 1990-2016.

Ali nasilje u vezi sa oružjem u Latinskoj Americi i na Karibima je takođe pogoršano zbog oružja koje dolazi iz SAD.

Oko 200.000 komada vatrenog oružja iz Amerike pređe granicu Meksika svake godine, navodi se u izveštaju Kancelarije za odgovornost američke vlade iz februara 2021, koji se poziva na meksičku vladu.

U 2019. godini, oko 68% vatrenog oružja koje je zaplenila policija u Meksiku i poslala ATF-u na identifikaciju ušla je u trag u SAD. Isto tako, oko polovina oružja koje je ATF proverio nakon što je ono zaplenjeno u Belizeu, El Salvadoru, Hondurasu i Panami proizvedeno je ili zvanično uvezeno u SAD.

Koliko je situacija loša govori podatak da su SAD bile dom za 4% svetske populacije, ali su činile 44% globalnih samoubistava vatrenim oružjem u 2019. godini.

Ova zemlja je zabeležila najveći broj samoubistava vatrenim oružjem svake godine od 1990. do 2019. godine.

I dok je lična bezbednost glavni razlog koje Amerikanci navode pri kupovini oružja, čak 63 odsto ubistava vatrenim oružjem su samoizazvani.

Više od 23.000 Amerikanaca 2019. godine preminulo je od prostrelnih rana koje su sami sebi naneli.

Taj broj čini 44% samoubistava oružjem na globalnom nivou i premašuje ukupan broj samoubistava u bilo kojoj drugoj zemlji na svetu.

Sa šest samoubistava vatrenim oružjem na 100.000 ljudi, stopa samoubistava u SAD je u proseku sedam puta veća nego u drugim razvijenim zemljama. Globalno, stopa SAD je niža samo u odnosu na Grenland, autonomnoj danskoj teritoriji sa relativno visokim vlasništvom oružja (22 oružja na 100 ljudi).

Više studija pokazalo je povezanost između posedovanja oružja i samoubistava vezanih za oružje.

Jedna od tih studija, koju su sproveli istraživači na Univerzitetu Stanford, otkrila je da muškarci koji poseduju pištolje imaju skoro osam puta veću verovatnoću da umru od samonanošenja prostrelnih rana od muškaraca koji nisu posedovali pištolj.

Žene koje su posedovale pištolje imale su 35 puta veću verovatnoću da će umreti od samoubistva vatrenim oružjem, u poređenju sa onima koje nisu, prema studiji iz 2020, koja je anketirala 26 miliona stanovnika Kalifornije u periodu od više od 11 godina.

Masovne pucnjave 

Nijedna druga razvijena nacija nema masovne pucnjave toliko učestale kao što je to slučaj u SAD.

Polovina razvijenih zemalja sveta imala je najmanje jednu javnu masovnu pucnjavu između 1998. i 2019, ali nijedna druga nacija nije videla više od osam incidenata tokom 22 godine, dok su Sjedinjene Države imale preko 100 — sa skoro 2.000 ubijenih ili povređenih osoba.

Redovne masovne pucnjave su jedinstveni američki fenomen. SAD su jedina razvijena zemlja u kojoj su se masovne pucnjave dešavale svake godine u poslednjih 20 godina, prema Džejsonu R. Silvi, docentu sociologije i krivičnog pravosuđa na Univerzitetu Vilijam Paterson.

Da bi uporedio sa drugim zemljama, Silva koristi konzervativnu definiciju masovne pucnjave: događaj koji ostavlja četiri ili više ljudi mrtvih, isključujući ubicu, i koji isključuje kriminalne aktivnosti vođene profitom, ubistvo porodice i nasilje koje sponzoriše država.

Koristeći ovaj pristup, 68 osoba je ubijeno, a 91 povređena u osam javnih pucnjava u SAD samo tokom 2019. godine.

Šira definicija masovnog streljanja otkriva još veću cifru.

Arhiva o oružanom nasilju, neprofitna organizacija sa sedištem u Vašingtonu i na koju se CNN oslanja za izveštavanje o masovnim pucnjavama, definiše masovnu pucnjavu kao incident u kojem su najmanje četiri osobe mrtve ili povređene, isključujući ubicu, i ne pravi razliku žrtve na osnovu okolnosti u kojima su streljane.

Izbrojali su čak 417 masovnih ubistava u 2019. A 2022. zabeleženo je 213.

Čini se da državna politika oružja takođe igra ulogu. Studija iz 2019. objavljena u "British Medical Journal" pokazala je da su američke države sa "opuštenijim" zakonima o oružju i većim udelom vlasništva oružja imale veće stope masovnih pucnjava.

Administracija američkog predsednika Džoa Bajdena obnovila je pozive za reformu zakona o oružju nakon masovnih pucnjava u Koloradu, Južnoj Karolini i Teksasu prošle godine.

U martu 2021. Predstavnički dom je usvojio zakon koji će od nelicenciranih i privatnih prodavaca, kao i od svih licenciranih prodavaca zahtevati da obave federalne provere pre svake prodaje oružja, ta da osiguraju da su kupci u potpunosti provereni pre prodaje.

Zakoni su sada zaglavljeni u Senatu, gde, uprkos naporima nekih demokrata da izgrade dvostranačku podršku, nema naznaka da imaju glasove da prevaziđu filibaster od 60 glasova (Koristeći pravo na filibaster, moguće je odgoditi ili potpuno sprečiti glasanje o nekom zakonu ili drugom predlogu, prim. aut).

Decenijama, političke blokade kočile su takve napore u SAD. A ta partijska podela se odražava i na populaciju, sa 80% republikanaca i 19% demokrata kaže da su zakoni o oružju u zemlji ili tačni ili bi trebalo da budu manje strogi, prema istraživanju April Pew.

U međuvremenu masovne pucnjave podstiču potražnju za dodatnim oružjem, kažu stručnjaci, a aktivisti za kontrolu oružja tvrde da je vreme za reformu odavno isteklo.

Istraživači sa Vašingtonskog univerziteta na Institutu za svetsko pravo u Sent Luisu Vitni R. Haris, izneli su ovaj argument Međuameričkoj komisiji za ljudska prava 2018. godine, rekavši da je "neuspeh" američke vlade da spreči i smanji nasilje u vezi sa oružjem putem "razumne i efikasne domaće mere ograničilo mogućnost Amerikanaca da uživaju mnoge osnovne slobode i garancije zaštićene međunarodnim pravom o ljudskim pravima”, uključujući pravo na život i telesni integritet.

Organi UN-a su takođe podvukli ovu zabrinutost, ukazujući na američke zakone "brani svoje", koji dozvoljavaju vlasnicima oružja u najmanje 25 država da koriste smrtonosnu silu u bilo kojoj situaciji u kojoj veruju da se suočavaju sa neposrednom pretnjom da će im biti nanete povrede, a da prethodno ne moraju da ulože napor da situaciju smire, niti da se povuku. U izveštaju Visokog komesarijata Ujedinjenih nacija za ljudska prava iz 2019. navodi se da zakon može podstaći ljude da na situacije reaguju smrtonosnom silom, umesto da je koriste kao poslednje sredstvo.

U izveštaju iz 2020. koji je objavio Centar za američki napredak, liberalni istraživački centar iz Vašingtona, zagovornik kontrole oružja Rukmani Batia rekao je da je američki lobi za oružje iskoristio narativ zasnovan na pravima "kako bi opravdao pravo na držanje, nošenje i korišćenje vatrenog oružja."

Princip "branite svoje", rekla je, "iskrivljuje razumevanje ljudi o njihovim pravima na bezbednost i, u najgorim slučajevima, daje im moć da drugoj osobi oduzmu pravo na život“.

Oštriji zakoni poboljšali situaciju

Nedugo nakon masovne pucnjave u Tasmaniji, Australija je zabranila automatsko oružje i sačmarice i pooštrila pravila za izdavanje dozvola. Tokom naredne decenije, smrtni slučajevi od oružja su opali za 51%.

Decenija porasta broja smrtnih slučajeva od oružja u Južnoj Africi podstakla je vladu da donese nove zakone koji zabranjuju određeno vatreno oružje, nalažu proveru prošlosti i pooštravaju uslove za izdavanje dozvola, čime je ograničen broj vlasnika oružja.

Masovna pucnjava 1996. podstakla je britanski parlament da dodatno pooštri zakone o oružju i zabrani privatno vlasništvo oružja. Broj smrtnih slučajeva povezanih sa oružjem pao je za četvrtinu tokom decenije koja je usledila.

Tri masovne pucnjave za tri godine naterale su Finsku da promeni zakon o oružju iz 2011. godine. Broj smrtnih slučajeva sa upotrebom vatrenog oružja već je bio u padu, ali je dodatno opao za 17 odsto u periodu od 2011. do 2019. godine.

U međuvremenu, zemlje koje su uvele zakone za smanjenje smrtnih slučajeva uzrokovanih oružjem postigle su značajne promene.

Decenija oružanog nasilja, koja je kulminirala masakrom u Port Arturu 1996. godine, podstakla je australijsku vladu da preduzme akciju.

Manje od dve nedelje nakon najgore masovne pucnjave u Australiji, savezna vlada je sprovela novi program, zabranjujući automatske puške i sačmarice, i objedinjujući licenciranje i registraciju vlasnika oružja širom zemlje. U narednih 10 godina smrtnost od oružja u Australiji pala je za više od 50%. Studija iz 2010. pokazala je da je vladin program otkupa iz 1997. godine – deo sveukupne reforme – doveo do prosečnog pada stope samoubistava vatrenim oružjem od 74% u narednih pet godina.

Druge zemlje takođe pokazuju obećavajuće rezultate nakon promene svojih zakona o oružju. U Južnoj Africi, smrtni slučajevi vezani za oružje su se skoro prepolovili u periodu od 10 godina nakon što je novi zakon o oružju, Zakon o kontroli vatrenog oružja iz 2000. godine, stupio na snagu u julu 2004. Novi zakoni su znatno otežali nabavku vatrenog oružja.

Na Novom Zelandu, zakoni o oružju su brzo izmenjeni nakon pucnjave u džamiji u Krajstčerču 2019. Samo 24 sata nakon napada, u kojem je ubijena 51 osoba, premijerka Džasinda Ardern najavila je da će se zakon promeniti. Parlament Novog Zelanda je skoro jednoglasno glasao za promenu zakona o oružju manje od mesec dana kasnije, zabranjujući svo poluautomatsko oružje vojnog stila.

Britanija je pooštrila svoje zakone o oružju i zabranila većinu privatnog posjedovanja pištolja nakon masovne pucnjave 1996. godine, poteza koji je doveo do smanjenja smrtnih slučajeva od oružja za skoro četvrtinu tokom jedne decenije.

U avgustu 2021. godine, licencirani držalac vatrenog oružja ubio je pet osoba u Plimutu u Engleskoj, što je bila najgora masovna pucnjava od 2010. Nakon incidenta, policija je saopštila da mu je dozvola za oružje vraćena samo nekoliko meseci nakon što je oduzeta, zbog optužbi za napad. Britanska vlada je potom zatražila od policije da preispita svoju praksu izdavanja dozvola i rekla da će izneti nove smernice za poboljšanje osnovnih procedura, uključujući provere društvenih medija.

Mnoge zemlje širom sveta uspele su da se suoče sa nasiljem uz upotrebu vatrenog oružja. Ipak, uprkos hiljadama izgubljenih života u SAD, samo oko polovina odraslih Amerikanaca podržava strože zakone o oružju, prema nedavnom istraživanju Pew-a. Tako politička reforma stoji i čini se da je predodređeno da se smrtonosni ciklus nasilja nastavi.

(Telegraf.rs)