Umrla Peng Peijun: Politika na čijem je čelu bila Kinu već sad skupo košta, a mogla bi da je "sahrani"

Peng Peijun, jedna od istaknutijih kineskih partijskih zvaničnica 20. veka, umrla je 21. decembra 2025. u Pekingu u 96. godini, prenosi Jutarnji list.

Bila je poznata kao lice kontroverzne kineske "politike jednog deteta" koja se sprovodila decenijama, a konačno je ukinuta 2016. godine, pa je odigrala i ključnu ulogu u ublažavanju posledica te politike.

Preporučujemo

Politika jednog deteta bila je drakonska demografska mera uvedena u Kini 1979. kao odgovor vlasti na strah od prenaseljenosti.

Nakon Drugog svetskog rata i kineskog građanskog rata, stopa smrtnosti je u Kini naglo pala, zahvaljujući zdravstvenoj nezi i vakcinisanju, što je produžilo životni vek stanovništva, a politika je tada podsticala rađanje velikih porodica u ruralnim zajednicama. Ubrzo je ta pronatalitetna politika izmakla kontroli.

Kina je krajem 70-ih imala 969 miliona stanovnika, a u proseku je svaka Kineskinja imala najmanje šestoro dece. Vlasti su procenile da bi dalji rast nataliteta mogao ugroziti modernizaciju i napredak države. U službenim dokumentima i propagandi, kontrolu rađanja pravdali su brigom za kolektiv i strahom od "nedostatka resursa".

U početku, mera se vodila kao stroga birokratska kontrola, gde je bila obavezna registracija dece i novčane kazne za porodice koje su imale više od jednog deteta, ali kasnije u praksi ova mera je skrenula u brutalno kršenje prava žena, prisilne pobačaje i sterilizacije, visoke kazne i društvene sankcije.

Posebno su tu stradale žene na selu jer, iako politika jednog deteta nije formalno privilegovala mušku decu, u praksi su sinovi, zbog nasleđa patrijarhalnog mentaliteta, smatrani potrebnima za nastavak loze, da naslede imovinu i da brinu za roditelje u starosti. Ovo je prouzrokovalo selektivne pobačaje ženske dece, a dugoročno pojačalo polnu nejednakost, u korist muškaraca.

Ko je bila Peng Peijun?

Peng Peijun je rođena 1929. u Nanjingu, nekadašnjem kineskom glavnom gradu u blizini Šangaja, kao najstarije od osmoro dece. Diplomirala je sociologiju i vremenom je postala iskusna partijska službenica, jedna od retkih žena u kineskoj politici.

Kada je 1988. godine, kao zaslužna članica partije, postavljena na čelo Državne komisije za planiranje porodice, politika jednog deteta već je bila međunarodno ozloglašena. Zapadne vlade, Ujedinjene nacije i organizacije za ljudska prava godinama su upozoravali na sistemska kršenja prava žena u sprovođenju.

Amnesty International nazvao je prisilne mere jednog deteta "mučenjem". Kina je tada međunarodne kritike uglavnom odbacivala kao mešanje stranih aktera u njihovu unutarašnju politiku.

Peng, i sama majka četvero dece, znala je otvoreno da govori o ličnoj patnji te politike koju je bila prisiljena da sprovodi. Iz delova njenih memoara vidi se da je kolegama često govorila: "I ja sam žena i majka", dovodeći u pitanje etiku metoda koje su se primjenjivale, posebno prema ženama na selu.

Zato je tokom 1990-ih uvela tzv. Sedam zabrana, protokole za lokalne zvaničnike kojima se strogo brani fizičko nasilje nad ženama, pritvaranja i ekstremne kazne za porodice sa više dece. Zalagala se takođe za bolju zdravstvo, edukaciju i širi izbor kontracepcije.

Iako njeni kritičari danas tvrde da su mere ublažavanja kontroverzne politike bile nedovoljne, neki stručnjaci smatraju da je upravo u tom razdoblju došlo do napretka prema "mekšim" oblicima kontrole.

Nakon odlaska s dužnosti 1998, Peng je postala glasna kritičarka dugoročnih posledica politike jednog deteta, ističući ubrzano starenje stanovništva, manjak radne snage i duboku rodnu neravnotežu koju je mera napravila.

Godine 2014. direktno se obratila kineskom predsedniku Si Đingping, zagovarajući politiku dvoje dece. Ta je promena prihvaćena 2016. pa je mera konačno ukinuta. Kina je službeno dopustila troje dece 2021. godine, čime je formalno zatvoreno poglavlje stroge državne kontrole rađanja.

U pismima partijskom vrhu Peng je isticala da pitanje rađanja nije samo demografsko, nego i pitanje ljudskih prava. "Građani bi trebali sami odlučivati o tome hoće li i koliko dece imati", napisala je.

Peng je iza sebe ostavila supruga, četvero dece, unuke i praunuke.

U istoriji Kine ostat će zapamćena kao polarizirajuća figura: žena koja je učestvovala u sprovođenju politike obeležene nasiljem nad ženama, ali i jedna od retkih koja je unutar autoritivnog sistema otvoreno radila na njezinu postupnom ukidanju.

(Telegraf.rs)