Sve kapije starog Beograda, od dve Stambolske kroz koje redovno prolazite do najlepšeg slavoluka na tlu Srbije (FOTO)
Od Vidin-kapije kroz slavoluk Karla VI, pa uzbrdo i kroz Defterdarovu, čovek se može prošetati Donjim gradom i uspeti do Beogradske tvrđave. A tek tu dobija kapija u obilju, koliko mu ih duša ište
Nedavno otkriće stare, srušene kapije ispod Trga republike, do kojeg se došlo prilikom radova na rekonstrukciji ovog centralnog beogradskog „placa“, zaintrigiralo je našu javnost, te otuda obnova interesovanja za taj period beogradske istorije, a najviše za — ostale kapije naše prestonice.
Beogradskih kapija nije bilo malo, niti ih je malo preteklo. One varoške su porušene jer je tako možda moralo biti, što zbog širenja grada što zbog njihove simbolične vrednosti, ali kapije u samom Gradu, odnosno tvrđavi, preživele su. Preživele su srećom i pojedine u Donjem gradu, pa smo rešili da ih sve kratko prezentujemo i ilustrujemo.
Preporučujemo
SLIKA ATENTATA NA KARAĐORĐA: Ovako su kumovi ubili vožda i Nauma Krnara, odsekli im glave, napunili ih slamom i poslali sultanu u Stambol (FOTO)
Evo kako je izgledao AUSTRIJSKI BEOGRAD PRE TAČNO 300 GODINA za vreme habzburške Kraljevine Srbije (FOTO)
Oni koji žive u prestonici, kroz njih su prošli nebrojeno puta, ali većina ih uzima zdravo za gotovo i ne zna da su sve to posebna zdanja sa svojim imenima: nijedna nije slučajno tu gde jeste, i svaka je važna, nekada vojno a danas kulturno-istorijski. Zato se svaka mora bliže upoznati.
KAPIJE GORNJEG GRADA
Spoljašnja Stambol-kapija
Zvanično, sazidana od fino tesanog kamena u periodu 1750—1760. godine, i to od strane Austrijanaca. To je, međutim, nemoguće, jer su Habzburzi 1739. godine predali Beograd natrag Turcima, posle dvadeset godina svoje vlasti nad Kraljevinom Srbijom, koja je obuhvatala veći deo Beogradskog pašaluka (koji se zvanično nikada tako nije zvao, zvao se Smederevski sandžak). Prema tome, ili su je Austrijanci podigli nekoliko decenija ranije, ili su je podigle Osmanlije. Međutim, ne deluje kao turska građevina, deluje upravo kao austrijska.
Bilo kako bilo, zasvedena je poluobličastim svodom i poseduje masivna dvokrilna vrata koja su sa svoje spoljne strane ojačana istim takvim horizontalnim pločama od kovanog gvožđa. Iznutra ima niše, kazamate i sobe sa stražu. U stvari je to prilaz usečen u grudobran, pojačan pozadinom od opeka. U dva bočna stupca sa okruglim otvorima nalazili su se topovi koji su braniteljima služili za odbranu prolaza.
Smeštena je sa suprotne strane u odnosu na Karađorđevu kapiju, a kroz nju se prolazi produžetkom Carigradskog druma ka Unutrašnjoj Stambol-kapiji, te otuda dolazi i njeno kao i ime njene „unutrašnje“ imenjakinje (kao i naziv one zloglasne varoške kapije o kojoj će više reči biti u nastavku teksta).
Unutrašnja Stambol-kapija
Nalazi se preko puta Velikog ravelina — trougaonog isturenog prostora koji su Turci zvali Sultan-tabija, koji je ojačan zidom od opeke što je služio kao zaštita prolaza od frontalne vatre sa strane Kalemegdana — gde je danas smešten Prirodnjački muzej.
Sagrađena je u osamnaestom veku od fino tesanih kamenih blokova, ima poluobličasti svod, poseduje istovetna masivna vrata kao i Spoljašnja Stambol-kapija, a ima i brojne prostorije, kazamate, magacine i komunikacije u masivu zida. Branila se pomoću dva snažna isturena bastiona sa leve (zapadne) i desne (istočne) strane.
Drvenim je mostom povezana sa Sahat-kapijom, a sa strane ravelina joj se prilazi preko nasipa, na čijem je mestu nekada isto tako bio pokretni most; odatle, levo je Spoljna Stambol-kapija, a desno Karađorđeva.
Karađorđeva kapija
Smeštena je na zapadnom kraju Velikog ravelina, sazidana je u osamnaestom veku, a sadašnje je ime dobila po našem voždu koji je prilikom oslobađanja grada prvo kroz nju kročio. Međutim su je Osmanlije nakon sloma Prvog srpskog ustanka i povratka u našu prestonicu zazidale, a most ka njoj porušile.
Naša interpretacija ovog čina glasi: da bi sahranili sećanje na događaj koji je bio krajnje nepovoljan po njih. Turska interpretacija je, pretpostavljamo, drugačija, a i pitanje je koliko je rezon ondašnjih Turaka odgovarao našem viđenju stvari; oni su morali prvenstveno voditi računa o snazi samog utvrđenja, i verovatnije je da su u njoj pronašli slabu tačku. Skoro dva i po veka bila je zazidana, a otvorena je i preimenovana tek nakon Drugog svetskog rata i dolaska komunista na vlast.
Sahat-kapija i kula
Naslanja se na srednjovekovni zid Gornjeg grada, a podigli su je Austrijanci krajem sedamnaestog veka. Zapravo, projektovao ju je mletački inženjer Andrea Kornaro, pripadnik stare tamošnje patricijske kuće čijih se osam palata niže duž Grand-kanala u Veneciji, pa je zato ponekad nazivaju i Kornarovom kapijom; ono što je posebno zanimljivo je to, što je pomenuti prebegao Turcima kada su ovi povratili tvrđavu, i nastavio sa radovima za njihov račun.
Kapija je drvenim mostom povezana sa Unutrašnjom Stambol-kapijom (mostovi unutar tvrđave bili su drveni da bi se u slučaju proboja od strane neprijatelja mogli spaliti), i poseduje slične elemente kao i ostale koje su habzburški inženjeri gradili tokom svog „vakata“: kazamate i prostorije za smeštaj straže, oružja i drugog materijala.
Sahat-kula je možda podignuta istovremeno sa kapijom, mada se na sajtu Beogradske tvrđave može se pročitati da je sazidana u periodu 1740—1790. godine; u pitanju je osmougaona barokna građevina na kojoj se nalazi časovnik po kojem je dobila ime, ne samo ona, već i sama kapija.
Južna kapija
Zapadno od Sahat-kapije i vrlo blizu nje, smeštena je ova građevina koja je sve do 1988. godine bila zazidana i zaslonjena građevinom iz novijeg doba. Kao i veći broj drugih kapija u Gradu, podignuta je od kamena u osamnaestom veku, na mestu neke starije. Danas se u njenim unutrašnjim prostorijama nalazi muzejska postavka koja je posvećena razvoja naše tvrđave.
Kralj-kapija
Nazivaju je i Zapadnom, a sazidali su je austrijski inženjeri na mestu starije, srednjovekovne kapije, i to oko 1725. godine, na suprotnom kraju Despotove kapije. Baroknog je stila, poseduje poluobličasti svod kao i mnoge druge habzburške „dveri“ Beograda, ima prostorije u unutrašnjosti bedema, a sa spoljne strane pokretni most. Do nje se silazi kratkim stepeništem pored Rimskog bunara.
Gvozdena ili Demir-kapija
Turci su je u jednom trenutku zazidali, verovatno tokom devetnaestog veka, a nalazi se ispod Zavoda za zaštitu spomenika, tamo prema Rimskom bunaru.
Defterdarova kapija
Nalazi se u severozapadnim unutrašnjim zidinama prema Ušću, predstavlja vezu sa Donjim gradom te prolaz ka njemu, i sačuvala je svoj izgled iz doba austrijske rekonstrukcije. Nalazi se praktično nasuprot Sahat-kapije, a od nje se do Donjeg grada stiže kratkim stepeništem te potom dugim i strmim, kaldrmisanim spustom. Njen današnji praktični značaj je prevashodno u tome, što predstavlja prolaz ka „Barutani“.
Pored nje, nalazi se česma Mehmed-paše Sokolovića koju je veliki vezir podigao 1577. godine, dve godine pre nego što će biti ubijen u atentatu iza kojeg je stajao novi sultan Murat III, treći vladar tokom čijeg je carevanja Sokolović bio „šef vlade“. Austrijanci su je zatrpali negde između 1717—1739. godine, da bi otvorili prolaz kroz Defterdarovu kapiju, i bila je zatrpana sve do 1938, ali je obnovljena tek 1989. godine. Nedavno je ponovo restaurisana.
Despotova kapija i kula
Sazidane su tokom kasnog srednjovekovlja, u vreme vlasti despota Stefana Lazarevića, između 1404—1427. godine, dok je Beograd bio u sklopu Srpske despotovine (Ugarska je Stefanu poklonila Beograd, da bude naš dok je on živ, i za to je vreme naša prestonica procvetala; vraćen je Ugarima nakon njegove smrti).
Ova masivna četvorougaona kapija u severoistočnim unutrašnjim zidinama prema Dunavu, tokom srednjeg je veka bila jedan od dva glavna ulaza u tvrđavu. Mostom je povezana sa Zindan-kapijom, a prateća kula podignuta oko 1405. godine svojevrsni je simbol čitave utvrde zbog svog srpskog karaktera, i maltene romantičnog, čak bajkovitog izgleda koji poseduje. Kula danas služi kao sedište Astronomskog društva „Ruđer Bošković“ i njegove Narodne opservatorije, gde se mogu posmatrati nebeska tela; u njenim unutrašnjim prostorijama nalazi se i i stalna tematska postavka.
Zindan-kapija
Skupa sa Despotovom, sa kojom deli taj romantični i bajkoviti izgled i sa kojom je povezana iznutra (spolja je u vezi sa Leopoldovom kapijom), bila je tokom srednjeg veka glavni i čak najbolje utvrđeni ulaz u tvrđavu; zapravo njih dve predstavljaju relativno dobro očuvani i autentični srednjovekovni ambijent Gornjeg grada.
Lučno je zasvođena, poseduje nusprostorije, ima viseći most ispred, masivna vrata sa krilima okovanim gvožđem i dve identične okrugle kule na bokovima. Kulama se vrh završava zupčasto jer postoje posebno izrađeni zakloni koji su izbačeni na konzole: u pitanju su „mušarabije“ (u prevodu sa turskog: „nos za katran“) ili mašikule. Premda same kule nisu međusobno povezane komunikacijama, spratovi unutar njih — svaki sa svojom namenom — jesu. Mračni i hladni podrumi nekada su bili tamnice, te otuda i turski naziv čitave kapije: „zindan“.
Leopoldova kapija
U pitanju je spoljna istočna kapija, prema Dunavu, to jest Dorćolu, koja je mostom povezana sa Zindan-kapijom, dok se prolaz ka njoj proteže pored Zoološkog vrta. Sazidana je tokom prve austrijske vlasti nad Beogradom 1688—1690, do koje je došlo nakon razbijanja Opsade Beča 1683. godine i oslobađanja praktično čitave Panonije te dobrog dela Balkana.
Srbi su prirodno bili na strani Austrije, a kada je ova morala da se povuče zbog napada Francuske na zapadu, došlo je do Velikih seoba jer su Turci pokrenuli osvetničku ekspediciju. Kapija je nazvana po caru Leopoldu, koji je u doba njene gradnje vladao Habzburškom monarhijom i Svetim rimskim carstvom.
KAPIJE DONJEG GRADA
Mračna kapija
Smeštena je na savskoj strani, i ime duguje tami koja u njoj vlada. Renovirana je pre desetak godina, skupa sa okolnim kompleksom.
Spoljašnja Sava-kapija
Unutrašnja Sava-kapija
Kapija Karla VI
Najlepša od svih beogradskih kapija, predstavlja biser barokne arhitekture koji još od 1736. godine odoleva kako turbulentnim zbivanjima tako i zubu vremena. Podignuta je i imenovana u čast svetog rimskog cara i srpskog kralja Karla VI. Zapravo je u pitanju slavoluk, odnosno „trijumfalna kapija“, na čijoj se zapadnoj strani nalazi grb Tribalije i habzburške Kraljevine Srbije: glava vepra probodena strelom, koja će kasnije biti i centralni element grba ustaničke Srbije.
Pristanišna kapija
Nekada, za vreme Turaka, bila je glavni ulaz u beogradsku luku. Nalazi se istočno od Kule Nebojše, koja je sazidana od strane Ugara oko 1460. godine radi zaštite Dunavskog pristaništa od osmanlijskih napada, i koja je tokom turkokratije postala najčuvenija beogradska tamnica, nešto poput londonskog Tauera.
Vidin-kapija
U pitanju je istočna kapija prema Dorćolu, a sazidali su je Austrijanci u osamnaestom veku. Na njenim su bokovima nekada postojale dve kule, pa je bila nalik Zindan-kapiji, ali su ih Nemci porušili 1944. godine. Dakle, Nemci podigli, Nemci uništili. Interesantno, postojala je i Vidin-kapiju u Šancu, ali o tome više u nastavku.
Tu su takođe i prva te druga Vodena kapija. Prva se nalazi na zapadnom bedemu Donjeg grada, dok se druga koristi i danas a smeštena je na severnom bedemu, sa druge strane Nebojša-kule u odnosu na Pristanišnu kapiju.
KAPIJE U NEKADAŠNJEM ŠANCU
Sava-kapija
Južna kapija varoši, prva kroz koju su srpski ustanici prodrli nakon što su je herojski otvorili Uzun-Mirko Apostolović i Ostoja Konda, po narodnosti Cincar.
Stambol-kapija
Najpoznatija varoška kapija od svih varoških kapija, zloglasna, zastrašujuća, ime je dobila po Carigradskom drumu koji je polazio od nje ka Stambolu. Nalazila se na Trgu Republike, odnosno, delom na mestu gde je danas Narodno pozorište. Izvesno su je sagradili Austrijanci, a Turci su je kasnije, osim za njenu osnovnu svrhu, koristili i za nabijanje rodoljuba na kolac. Predstavljala je svojevrsni simbol osmanlijske represije nad Srbima, i čim ih je oterao, knez Mihailo je 1866. godine naredio da se sruši.
Varoš-kapija
Nalazila se između Stambol-kapije i Sava-kapije, na uglu Pop-Lukine i Maršala Birjuzova. Srušena je, naravno, ali se njeni ostaci i dan-danas nalaze u temeljima kuća u tom delu grada. Nekada se čitav kraj nazivao po njoj.
Vidin-kapija
Bila je istočna kapija varoši, i nalazila na mestu gde je danas Prva beogradska gimnazija, čiju zgradu danas krasi spomen-ploča posvećena ovom nekadašnjem prolazu u varoš. Ime je, kao i njena imenjakinja iz Grada, dobila po tome što je od nje polazio Vidinski drum, koji je vodio ka — Vidinu.
(P. L.)
Povezane vesti
Otac optužen za ubistvo sina Leona (6): Bacio dete u reku zbog invaliditeta, pa lažirao napad da zavara trag
Taksista udario pešaka kod Palate Albanija: Zadobio je lakše povrede
Dragan Jović Gale za Telegraf: "Meni ovo nije samo posao, nego ljubav i strast! Nadam se zlatu u Parizu"
Zašto volite Beograd? Vlada je ovo pitanje postavio u centru, ponudio i kafu ako dobije odgovore
Telegraf.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.
Komentari
Više sa weba
Priče sa Weba
Dragan je oženio Albanku i doveo je na Goliju: Prošlo tri meseca a ona samo plače, onda sam shvatio u čemu je problem (FOTO, VIDEO)
BIZARNA IGRA LJUBAVNOG PARA TRESE BALKAN Hteli da začine strasti u krevetu pa završili u Hitnoj: Doktor nije znao šta ga je snašlo kada je počeo da vadi stvari iz njih
MUŠKARAC USTAO IZ KOME POSLE 12 GODINA Kada se probudio, majka mu je uputila reči koje su UŽASAVAJUĆE
