Kako su Kinezi gradili Veliki kanal, najveći plovni put što ga je čovek ikada napravio

Jedan manji krak Velikog kanala u gradu Sudžou (pokraj Šangaja), koji je Marko Polo, zbog velikog broja kanalčića i kamenih mostova, nazvao „Venecija Istoka”. Foto: Wikimedia Commons / Public domain / Peter K Burian

Veliki kanal Kine je, ne samo najveći drevni kanal na svetu, nego i najveća veštačka reka na svetu. On počinje na severu s Pekingom, a završava na jugu s gradom Hangdžou, danas u pokrajini Džeđang, zbog čega ga nazivaju i Veliki kanal Peking—Hangdžou.

Preporučujemo

Dužinom od cirka 1.794 km, prolazi kroz Tjencin, Sudžou (grad pored Šangaja, njihova se predgrađa stapaju), i druge velike gradove, te kroz pokrajine Hebej, Šandung i Đangsu. Njegove najstarije deonice stavljene su 2014. na Uneskovu listu svetske baštine. Koliko su stare? Toliko, da su sagrađene sredinom natprošlog milenijuma.

Zamisao o kanalu koji bi prosekao Kinu osovinom sever-jug osmišljena je već koncem tzv. Perioda Proleća i Jeseni, koji obuhvata razdoblje od 722. do 481. p. n. e. (njegovo neobično ime, ako se pitate, dolazi od „Letopisa proleća i jeseni”, anala države Lu koji se tradicionalno pripisuju Konfučiju; posle toga je došao Period zaraćenih država).

Veliki kanal kod svog severnog terminusa u Pekingu. Foto: Wikimedia Commons / Public domain / Kwz / Julo

Tada je Fučai, poslednji knez države Vu, s prestonicom u današnjem Sudžouu, pokrenuo osvajačke pohode na severne kraljevine; radi efikasnijeg prevoza vojske i opreme, 486. p. n. e. je naložio je izgradnju kanala nazvanog „Hanov jarak”, koji je išao od grada Jangdžou i preusmeravao vodu iz reke Jangce ka severu.

Premotajmo sada traku vremena hiljadu godina unapred. Posle četvrt veka razjedinjenosti, jedinstvo carevine obnovio je car Ven, utemeljitelj kratkotrajne dinastije Suej (581—618); među brojnim njegovim megalomanskim projektima nalazilo se i proširenje kanala: zapravo, suštinski, početak izgradnje Velikog kanala, koji se tako još uvek nije nazivao.

Njegov sin i naslednik, car Jang, napustio je 604. prestonicu Dačeng (današnji Sijan, pokrajina Šensi), i nastanio se u Luojangu (pokrajina Henan). Naredne godine naložio je da se prestonica formalno preseli u njegov novoizabrani grad, i da se počne s gradnjom kanala koji će spojiti Peking i Hangdžou.

Za to je kineskim graditeljima bilo potrebno svega pet—šest godina, svakako uz velike ljudske žrtve i astronomske troškove; kada je dovršen, pet velikih reka je bilo spojeno: Hai, Žuta reka, Huai, Jangce i Ćijantang.

Karta glavnih plovnih pravaca Velikog kanala u Kini. Foto: Wikimedia Commons / Public domain / Groverlynn

Za vreme potonjih dinastijâ Tang, Song, Juan, Ming i Ćing, dolazilo je do novih proširenja, i kanal je redovno održavan i unapređivan (u doba Songa izmišljen je sistem brodske prevodnice specijalno za potrebe ovog kanala, koji je u vreme mongolske dinastije Juan dobio današnje ime).

Istovremeno, postao je glavna arterija između severa i juga, i osnovni put kojim je žito dopremano u Peking; na vrhuncu, godišnje ka Pekingu plovilo je više od 8.000 brodova noseći 4—6 miliona dana žita (1 dan = 50 kg, dakle ovde se radi o 200.000 do 300.000 tona).

Korišćen je i u druge svrhe, recimo za navodnjavanje područja kroz koja je proticao; kao i za putovanja, koja je znatno olakšavao državnim službenicima, kao i samim carevima: za vreme mandžurske dinastije Ćing, carevi Kansi i Ćianlun su u dvanaest navrata putovali njime ka jugu, obilazeći pokrajine svoje carevine, svaki put, sem jednom, završivši putovanje u Hangdžouu.

Severni kanal, deo Velikog kanala, u distriktu Tongdžou u Pekingu. Foto: Chen Zhonghao / Xinhua News / Profimedia

Još jedna bitna stavka svakako je ogroman doprinos koji je Veliki kanal dao razvoju i sazrevanju kineskog društva na svim poljima, te stvaranju moderne kineske nacije, pošto je omogućio kulturnu razmenu bez presedana, između vrlo različitih severnih i južnih krajeva. Na izvestan način, ujedinio je zemlju, ujedinio kulturu, stvorio jedinstveni narod.

Doprineo je takođe i porastu ugleda i uticaja Kine, ostavljajući snažan utisak na strane posetioce. Njega, njegove mostove i važna skladišta uz obalu, pominje već Marko Polo u 13. veku. Misionar Mateo Riči putovao je u 16. stoleću od Nankinga do Pekinga upravo tim vodnim putem. I tek je sredinom 19. veka on izgubio status glavne saobraćajne arterije Kine.

Do toga je došlo 1855. kada je Žuta reka promenila tok i presekla kanal, kao i zbog dizanja nasipâ tokom Tajpinškog ustanka, s ciljem da se plavljenjem zaustave nadirući pobunjenici, što je dovelo do višedecenijskog prekida veze između severnog i južnog dela kanala. Uz to je došlo do razvoja pomorskog saobraćaja i gradnje železničkih prugâ Tjencin—Pukou i Peking— Hankou.

Most Gongčen nalazi se kod terminusa kraka Velikog kanala u gradu Hangdžou. Sagrađen je u vreme dinastije Ming, i jedan je od najbitnijih arhitektonskih spomenika u sedištu pokrajine Džeđang. Foto: Dan Sandoval / AFP / Profimedia

Poslednje decenije Ćinga bile su haotične, a još gore prve republikanske; slaba i često nemoćna centralna vlast, polunezavisni oblasni gospodari i vojvode, građanski rat između nacionalista i komunista, rat protiv Japana, opšta nesigurnost, slom svega, sve je to doprinosilo daljem propadanju preostalih deonica Velikog kanala.

Posle revolucije, komunisti su otpočeli velike radove na njegovoj obnovi, s namerom da mu povrate prvorazredni privredni i kulturni značaj; pre 20 godina su čak uložili 250 miliona dolara za njegovo čišćenje. Što se njegove gorenavedene dužine od oko 1.794 km tiče, to je ukupna dižina sa svim sporednim krakovima; dužina glavnog toka iznosi „samo” 1.368 km.

Od ostalih karakteristika, pomenimo da je u južnom delu struja blaga a kanal dubok nekoliko metara. Na deonici između Sudžoua i Đingđijanga, redovno ima širinu od 30 m; premošćen je brojnim kamenim, bogato ornamentisanim mostovima, a na njegovim su obalama brojni značajni hramovi i pagode.

Mesto gde se Veliki kanal spaja s novosagrađenim kanalom, kod grada Jangdžou, pokrajina Đangsu. Radi se o velikom postrojenju za zaštitu voda koje se sastoji od četiri velike električne pumpne stanice, 12 srednjih i velikih kapija za vodu, tri prevodnice, i ostalog. Foto: Ji Chunpeng / Xinhua News / Profimedia

(P. L.)