Sinagoga Sukat Šalom, jedino molitveno mesto beogradskih Jevreja i nemi svedok strašne prošlosti

Prelepa, stara dvorana, sa drvenim klupama, bimom i lepo ukrašenom Svetom škrinjom, danas je jedino molitveno mesto male, ali odane jevrejske zajednice u Beogradu. Ušli smo u sinagogu Sukat Šalom i zabeležili lepe detalje molitvenog doma.

Tu su knjige, ritualni predmeti, prelepi svećnjaci i neobični duborezi, a najvažniji deo, svetinja, koji mnogi nejevreji zovu "oltar" – Aron hakodeš čuva najvažniji i obavezni deo svake sinagoge – svitke Tore. Nalazi se na zidu okrenutom ka Jerusalimu, a ispred "oltara" je bima, prostor na kome rabin drži propoved vernicima koji sede na klupama. Za žene je, po pravilu, rezervisana prostrana galerija.

Beograd je 1926. godine dobio svoju današnju sinagogu, koju poznajemo pod imenom Sukat Šalom, ali to nije bila jedina jevrejska bogomolja u Beogradu.

Strašni događaji tokom Drugog svetskog rata doveli su do gotovo potpunog nestanka Jevreja u Beogradu, pa time i njihovih sinagoga. Ipak, mora da se napomene da su najpoznatije tzv. Stara sinagoga na Dorćolu i velelepna Bet Jisrael u potpunosti srušene tek nakon Drugog svetskog rata.

Sukat Šalom, danas jedina beogradska sinagoga, bila je očuvana nakon Drugog svetskog rata kao građevina, dok je kao bogomolja bila potpuno degradirana – fašisti su je koristili kao javnu kuću!

U vreme kada je sagrađena, ova sinagoga bila je aškenaska. Naime, aškenazi su u Beogradu bili manjina u odnosu na sefarde, koji su sebi ranije sagradili već spomenutu sinagogu Bet Jisrael. Ipak, njihov broj uvećao se najpre tokom vladavine kneza Miloša, kada je pozivao Jevreje iz Evrope da potpomognu privredu kneževine Srbije, a potom i nastankom velike Kraljevine SHS.

Potrebe za molitvenim domom bile su nesporne i konačno je, nakon Prvog svetskog rata, bilo prilike da podignu svoj "templ", kako aškenazi nazivaju sinagoge.

Oni su odabrali Ulicu maršala Birjuzova, koja je tada bila Kosmajska. U ovoj ulici imali su ranije iznajmljen stan u kome su praktikovali molitve i gde su se okupljali kao zajednica.

Sinagoga je imala lepo dvorište koje i danas ovo zdanje čini intimnijim i povučenijim. To nije bio samo "templ" – u prizemlju je bilo ritualno kupatilo, menza za studente, sala za gimnastiku, kao i stanovi za šoheta (ritualnog koljiča) i šamaša (domaćina sinagoge). Na spratovima su bile prostorije jevrejske aškenaske opštine, stanovi rabina, učitelja, hazana.

A na prvom spratu nalazila se, zapravo, sinagoga – jevrejski hram sa 300 mesta i galerijom za žene koja je imala 180 mesta. Kapacitet je po potrebi mogao i da se uveća.

Klupe su bile lepe, od hrastovog drveta, lusteri raskošni, a posebnu čar davalo je svetlo koje se prelamalo kroz vitraže četiri prozora na kojima su bile oslikane biblijske scene. Jedan od darodavaca prozora, inače urađenih u Belgiji, bio je beogradski knjižar Geca Kon.

Ova sinagoga imala je čak i orgulje.

Šta je sinagoga

Sinagoga je jevrejski molitveni dom, ali i centralno mesto okupljanja zajednice – članova opštine, koja je osnovna jedinica po čijim je krovom vekovima živela svaka jevrejska zajednica, u raznim državama i sistemima; to je bila spona između svakog Jevrejina i države u kojoj je živeo. Opština je imala svoje unutrašnje uređenje, pravila, sud, ali se prilagođavala državnom sistemu.

Kao ustanova, sinagoga je nastala tokom Vavilonskog ropstva, a potom opstala u svim jevrejskim dijasporama. Ne postoje neka posebna pravila uređenja spoljašnjosti, stilovi su poprilično slobodni i raznoliki, ali ima važan element u unutrašnjosti, bez kog nema molitvenog doma – Aron hakodeš ili Sveta škrinja. Nalazi se na zidu koji gleda na Jerusalim i tu se čuvaju svici Tore. Nasuprot Aron hakodešu je bima – mesto s kog propovednik drži službu.

Inače, uobičajeno je da zajednice Jevreja imaju rabina, učitelja, šoheta, mohela (obrezivača muške dece osam dana po rođenju), potom sud (Bet din) sa dajanima (sudijama).

Da bi zajednica funkcionisala i bogosluženje bilo vršeno, neophodno je da postoji najmanje 10 muških članova starosti najmanje 13 godina (minjan).

(Telegraf.rs)