Amerika i Kina na rubu novog geopolitičkog sukoba: Bitka za ključnu regiju postaje žestoka

Trka između Sjedinjenih Američkih Država i Kine sve je snažnija, a među regionima u kojima se vodi borba za uticaj jako se ističe jugoistočna Azija, piše Foreign Affairs koji donosi iscrpnu analizu rezultata poređenja pozicioniranja zemalja te regije prema dva velika svetska rivala.

Drugi delovi Azije uglavnom su odlučili u kojem su taboru. Australija, Japan, Južna Koreja i Tajvan čvrsto su uz Ameriku. Pakistan je sa Kinom. Indija naginje SAD, a zemlje centralne Azije sve su povezanije s Kinom.

Preporučujemo

Međutim, velik deo jugoistočne Azije, regije s gotovo 700 miliona stanovnika, i dalje, barem deklarativno, ne želi da bira. Decenijama su čelnici tih zemalja odbacivali ideju da moraju da biraju. Ili, kao što je singapurski premijer Li Hsien Lung rekao 2018. godine: "Mislim da je jako dobro što ne moramo da zauzimamo strane. Ali mogu se pojaviti okolnosti u kojima će ASEAN morati da bira jedno ili drugo. Nadam se da to neće biti uskoro."

Zemlje poput Singapura, Vijetnama, Indonezije ili Filipina posebno nerado biraju jer su ostvarile veliki napredak u eri globalizacije. Ali stvari se ubrzano menjaju. Kina i Sjedinjene Američke Države sve su više u sukobu u Aziji. Htele to ili ne, ove zemlje ne mogu da ignorišu pritiske koji prate takmičenje dveju supersila, prenosi Jutarnji.

Analizirajući stavove deset zemalja jugoistočne Azije o nizu pitanja koja se odnose na Kinu i Sjedinjene Američke Države, jedno postaje očigledno, piše Foreign Affairs - tokom proteklih 30 godina mnoge od tih zemalja postupno su se, ali uočljivo, udaljile od Sjedinjenih Država i okrenule prema Kini. Neke promene su drastičnije i značajnije od drugih. Nekoliko zemalja zaista je uspelo "da se zaštititi“ - premosti jaz i održi ravnotežu. Međutim, opšti pravac kretanja je jasan.

Frustrirane supersile

Američko-kinesko takmičenje verovatno će postati intenzivnije, složenije i opasnije od američko-sovjetskog rivalstva tokom Hladnog rata, podseća FA. Za razliku od Sovjetskog Saveza, koji je bio ekonomski zaostao u poređenju sa Sjedinjenim Državama u doba Hladnog rata, Kina je mnogo ozbiljniji konkurent. A u Aziji postoje mnoga potencijalna žarišta, uključujući Korejsko poluostrvo, Tajvanski moreuz i Južno kinesko more. Kako ovo rivalstvo postaje sve intenzivnije, svaka će supersila želeti da pridobije što više zemalja na svoju stranu.

Nije iznenađujuće da mnoge zemlje koje još nisu birale između Pekinga i Vašingtona radije uopšte ni ne bi birale, navode autori analize. Uobičajeno (iako pojednostavljeno) gledište jeste da zemlje jugoistočne Azije od Sjedinjenih Država traže sigurnost, a od Kine trgovinu, ulaganja i privredni rast.

Ipak, i Kina i Sjedinjene Države sve su frustriranije ovim ograničavanjem. Peking želi da ima više od samog ekonomskog uticaja u regiji. Vašington pod drugom Trampovom administracijom želi da ojača ekonomske i trgovinske veze s jugoistočnom Azijom, delom da bi, sledeći istu liniju kao u Evropi, izvukao kompenzaciju za bezbednosni kišobran koji je izgradio u Aziji.

Neki od najznačajnijih diplomatskih saveza u jugoistočnoj Aziji tek treba da se odrede. ASEAN, konzorcijum deset zemalja regije, nema sveobuhvatan stav o dvema supersilama zbog različitih nacionalnih interesa svojih država članica. Zapravo, razlike u odnosima s Kinom i Sjedinjenim Državama testirale su solidarnost ASEAN-a u prošlosti i učiniće to ponovo u budućnosti.

Analizirajući parametre povezane s ekonomskom saradnjom, političko-diplomatskim odlukama i vojno-bezbednosnom sferom, autori FA-a došli su u svojoj studiji do dva glavna otkrića. Prvo, kada zemlje jugoistočne Azije kažu da ne žele da biraju između Kine i Sjedinjenih Država, to ne znači da su neodlučne. One su, svesno ili nesvesno, već bliže jednoj strani zbog izbora koje su pravile u prošlosti, a ta jedna strana je Kina.

Posmatraju li se pozicije kroz vreme, može se reći da su četiri zemlje - Indonezija, Malezija, Singapur i Tajland - bile uspešne u premošćavanju jaza i održavanju balansa između Kine i SAD. Filipini su jasno povezaniji sa Sjedinjenim Državama, dok su Mjanmar, Laos, Kambodža, Vijetnam i Brunej usklađeni (tim redosledom) s Kinom. Gledajući samo nekoliko poslednjih godina, primećuje se naginjanje prema Kini. Takođe, metrike u najnovijem razdoblju sugerišu da će se Vijetnam pridružiti Maleziji i Singapuru u prevazilaženju podela između dva pola.

Gravitaciona privlačnost

Privlačenje jugoistočne Azije prema Kini nije posledica jedne sile, nego kombinacije činilaca, uključujući domaće političke potrebe vlada jugoistočne Azije, percepciju ekonomskih prilika i američku izdržljivost te geografiju, navodi Foreign Affairs.

Domaća politika može igrati odlučujuću ulogu. Naime, mnoge vlade u regiji crpe legitimitet iz svoje sposobnosti da ostvare snažne ekonomske rezultate. To je pomoglo Kini, koja je postala najveći trgovinski partner ASEAN-a. Nedemokratski režimi u ASEAN-u veruju da će Kina najbolje podržati njihove ekonomske potrebe i njihovu želju za obezbeđenjem političke legitimnosti. Kada su u pitanju direktna strana ulaganja, Kina zaostaje za Sjedinjenim Državama u regiji. Međutim, brzo ih sustiže u nekoliko zemalja putem svoje inicijative Pojas i put, koja je finansirala velike infrastrukturne projekte širom sveta.

Trampov povratak u Belu kuću podstakao je dodatnu zabrinutost oko američkih vojnih i ekonomskih obaveza prema jugoistočnoj Aziji. Čini se da druga Trampova administracija namerava da prebaci odgovornost za evropsku bezbednost na evropske vlade. Strategija administracije u vezi s Kinom i Azijom u širem smislu ostaje nejasna, navodi se u analizi Foreign Affairs.

Na bezbednosnom planu, poseta ministra odbrane Pita Hegseta Filipinima i Japanu u martu sugeriše da Sjedinjene Države i dalje žele da učvrste svoje azijske saveze, počevši s dva svoja najčvršća saveznika u regiji.

Dok se Filipini prepiru s Kinom oko spornih pomorskih teritorija, Hegset je tvrdio da je američka posvećenost Filipinima "nepokolebljiva". Ali Tajland, još jedan formalni saveznik SAD-a u ugovoru, nije bio na Hegsetovoj ruti.

Mudriji pristup, zasnovan na razumevanju tajlandskog naginjanja u pravcu Kine i interesa Sjedinjenih Država da zaustave to naginjanje, takođe bi odveo Hegseta u Bangkok. Drugi strateški partneri Sjedinjenih Država takođe će pomno pratiti američko vojno prisustvo u jugoistočnoj Aziji; moraće da preispitaju svoje bezbednosno oslanjanje i saradnju sa Sjedinjenim Državama ako zaključe da će se Vašington verovatno povući iz regije. ASEAN se mora pripremiti za veće bezbednosne odgovornosti.

Na ekonomskom planu, Tramp je početkom aprila uveo visoke "recipročne carine" zemljama jugoistočne Azije. Iako su pauzirane i njihova budućnost je neizvesna, ta pretnja sada se nadvija nad privredama regije. Zemlje jugoistočne Azije boje se ne samo ozbiljnog gubitka pristupa američkim ulaganjima i američkom tržištu, nego i abdikacije Sjedinjenih Država od svog ekonomskog vođstva - prepuštanja svoje istorijske uloge u oblikovanju ekonomske arhitekture regije drugima.

Ako postane jasno da se Sjedinjene Države ekonomski i vojno povlače iz regije, njenih deset zemalja moraće se sve više oslanjati jedna na drugu i ozbiljnije sarađivati s Australijom, Japanom i Južnom Korejom. Ali to će možda dovesti do iskušenja gravitacije prema Kini, navodi FA.

Nepoverenje i strah

Na temeljnom nivou, geografija oblikuje odluke koje mnoge od ovih zemalja moraju da donesu. One koje se graniče s Kinom, poput Laosa, Mjanmara i Vijetnama, osetiće prirodnu gravitacionu privlačnost Pekinga.

Zanimljivo, čak i dok se Kina uzdiže, a Sjedinjene Države povlače, stanovnici jugoistočne Azije nisu spremni da se odreknu Vašingtona. Istraživanje za istraživanjem pokazuje da jugoistočna Azija vidi Kinu kao najuticajniju ekonomsku i stratešku silu u regiji, značajno nadmašujući Sjedinjene Države.

Međutim, stanovnici jugoistočne Azije takođe su rezervisani prema tome kako bi Kina mogla da koristi tu moć. Na pitanje kome veruju, elite iz različitih sektora društva rangiraju Japan na prvo mesto, Sjedinjene Države na drugo, Evropsku uniju na treće, a Kinu na daleko četvrto mesto, prema anketi Instituta ISEAS-Yusof Ishak iz 2024. godine. Drugim rečima, iako će Kina ostati uporan i snažan izazivač Sjedinjenim Državama u regiji, i iako se čini da velik deo jugoistočne Azije gravitira prema Kini, Peking još uvek ima mnogo posla da bi ublažio zabrinutosti i stekao poverenje država u svojoj blizini.

U tom svetlu mnogo štete nanosi druga Trampova administracija koja bi mogla da olakša zadatak Pekingu ako se značajno ne smanje carine iz Trampovog „dana oslobođenja“. Ako ne promeni svoje metode, Trampova administracija će odustati od poverenja i dobre volje koju su njeni prethodnici izgradili u jugoistočnoj Aziji tokom poslednjih pola veka, zaključuju u FA-u.

(Telegraf.rs)