Vidite ovu sliku? Od svih izgubljenih remek-dela koja su nacisti ukrali OVO JE NAJVAŽNIJE (FOTO)

"Portret mladića", Rafaelova slika koju su nacisti ukrali u Poljskoj tokom Drugog svetskog rata a koja nikada nije nađena. Foto: Wikimedia Commons/mkidn.gov.pl

Preporučujemo

"Portret mladića" je uljana slika italijanskog renesansnog umetnika Rafaela Santina iz Urbina, široj javnosti bolje poznatog jednostavno pod svojim ličnim imenom: Rafaelo. Ovaj stari majstor, jedan od najznačajnijih slikara svog i svakog drugog doba, izradio je pomenuto delo 1513-1514. godine.

Identitet mladića na ovoj slici nikada nije utvrđen, ali se veruje da je u pitanju autoportret, na bazi jedinog nesumnjivog njegovog autoportreta koji se može naći na fresci "Atinska škola" izrađenoj 1510-1511. godine na zidu sobe koja se danas zove Rafaelova soba, u Apostolskoj palati u Rimu; da je na toj fresci zaista Rafaelo tvrdio je još otac istorije umetnosti Đorđo Vazari još u XVI veku.

Mladić samopouzdanog držanja obučen je u skupocenu odeću, a oslikan je u manirističkom stilu koji se jugom Italije proširio tek nakon njegove smrti. Zid okrečen u boju kože, krzno od samurovine i talasasta tamna kosa odaju utisak neoklasičnog, senzitivnog balansa između ljudskosti i prirode.

Vavelski zamak u Krakovu. Foto: Wikimedia Commons/FotoCavallo

Gest rukom koja se nalazi blizu srca, a koji je prethodno viđan samo na portretima žena, prikazuje humanistu i svetskog putnika ali ujedno i emotivnog čoveka. Stručnjaci u kontrastu između čisto bele košulje i samurovine vide harmoniju između Nebesa i Zemlje.

Uglavnom, sliku "Portret mladića" kupio je i doneo sa sobom u Poljsku, zajedno sa Da Vinčijevom "Damom sa hermelinom", knez Adam Ježi Čartorijski nakon svog putovanja po Italiji 1798. godine.

Njegov potomak, knez Avgustin Jozef Čartorijski, neposredno pre početka nemačke najezde na Poljsku septembra 1939. godine, sakrio je u palati u Šenjavi brojna remek-dela koja su se u tom trenutku nalazila u Muzeju kneževa Čartorijskih u Krakovu, između ostalog pomenutu "Damu sa hermelinom", "Portret mladića" i jednu Rembrantovu sliku.

Saveznički vojnici u bavarskoj crkvi u koju su Nemci smestili opljačkano umetničko blago. Foto: Wikimedia Commons/research.archives.gov

Nakratko su tu bila sigurna, ali ih je Gestapo naposletku otkrio. Jedno vreme su krasila rezidenciju Hansa Franka, načelnika Generalnog gubernatorstva u okupiranoj Poljskoj tokom Drugog svetskog rata, da bi potom bila poslata za Berlin i Drezden.

1940. godine Frankov zahtev za povraćaj "Dame sa hermelinom je uvažen" i ona se ponovo našla u Krakovu. Januara 1945. godine Hans Frans vraća u Krakov i "Portret mladića" i postavlja ga u Vavelski zamak u koji se smestio u međuvremenu. Ovde je ta slika viđena poslednji put.

Već krajem tog meseca Nemci u panici beže pred nastupajućom Crvenom armijom; Frank nosi slike sa sobom u Nemačku i smešta ih u svoju privatnu vilu. Amerikanci ga hapse 3. maja, sude mu, i naredne godine ga pogubljuju zbog brojnih ratnih zločina.

"Dama sa hermelinom", slika Leonarda Da Vinčija koju su Nemci ukrali u Poljskoj i koja je nakon rata vraćena Muzeju kneževa Čartorijskih u Krakovu. Foto: Wikimedia Commons/ncm.com

"Dama sa hermelinom" i mnoga druga dela koja je ukrao pronađena su i vraćena Muzeju kneževa Čartorijskih u Krakovu (mnogim poljskim muzejima i vlasnicima vraćena su brojna umetnička blaga, mada je u pitanju samo delić onoga što je ukradeno jer je procena da je mučena Poljska tokom Drugog svetskog rata izgubila 75 odsto ukupnog kulturnog nasleđa; Nemci su dosta toga i uništili, a dosta su uništili i Rusi nakon "oslobođenja").

Ne i "Portret mladića".

Istoričari umetnosti smatraju da je od svih slika koje su nacisti ukrali tokom Drugog svetskog rata a koja nisu pronađena, upravo ta najvažnija s umetničke tačke gledišta. Procena je da bi, kada bi se sada pojavila i našla na tržištu umetnina, vredela preko 100 miliona dolara. Razume se da ne bi bila na prodaju već bi bila vraćena svom matičnom muzeju, ali svejedno, ovaj cenovni okvir pruža uvid u njenu vrednost.

Nemci jula 1944. godine pljačkaju varšavsku Narodnu umetničku galeriju "Zahenta". Foto: Wikimedia Commons/Wspomnienia Spadochroniarza

Gde se nalazi, misterija je. Poljsko ministarstvo spoljnih poslova tvrdi da se već dugi niz godina zna da je slika preživela rat, ali ne govori ništa o lokaciji. Možda je u privatnom posedu nekoga kome ni jedna država na svetu ne može ništa, možda je sakrivena u nekom tajnom podrumu ili sefu, ko zna.

U međuvremenu, našla je svoje mesto u popularnoj kulturi. U jednoj epizodi Simpsonovih, u holivudskom filmu "The Monuments Men" koji se bavi upravo tematikom nacističke pljačke umetničkih dela, i tako dalje.

(O. Š.)