Godišnjica rođenja Joce Vujića, velikog dobrotvora srpskog naroda

Foto: Wikimedia/Narodni muzej Beograd/Uroš Predić

Na današnji dan, 13. jula 1863. godine, rođen je Jovan Joca Vujić, kolekcionar umetnina, bibliofil, jedan od najvećih dobrotvora u istoriji Srba.

Vujić je rođen u Senti, na severoistoku Bačke. U to vreme u Austrijskom carstvu. Ta potiska varoš odnekud je izrodila niz velikana srpske istorije i kulture. Ali i važne ljude drugih naroda. U Senti su, primera radi, rođeni, veliki srpski književnik Stevan Sremac (1855 – 1906), član Srpske kraljevske akademije, Jovan Muškatirović (1743 – 1809) poznati pravnik, literata, istoriograf, Jovan Đorđević (1826 – 1900) profesor, vaspitač mladog kralja Aleksandra Obrenovića, pisac, rukovodilac Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i nacionalnog teatra u Beogradu, autor teksta himne "Bože pravde". U Senti je rođen i jedan od najuglednijih arhijereja srpske crkve Sava Vuković (1930 – 2001), takođe član SANU.

Preporučujemo

Jovan Vujić je rođen kao šesto dete Save Vujića, veleposednika, pravnika, advokata, i Terezije rođene Mudrić. Prema svedočenju, škola mu je išla dobro. Voleo je matematiku. Učio je prvo srpsku osnovnu školu, potom mađarsku, zatim I srednju građansku školu, takođe u rodnoj Senti. Osim četvrtog razreda koji završava u Segedinu, kod pijarista, jednog osobenog rimokatoličkog monaškog reda koji se posvećeno bavi obrazovanjem.

Potom pohađa gimnaziju u Požunu (danas Bratislava), negdašnjoj prestonici i vodećoj varoši tadašnje Gornje Ugarske. Boravak u tom gradu na Dunavu, nepunih šezdesetak kilometara vazdušnom linijom istočno od Beča, ostavio je veliki utisak na njega. Onovremeni Požun nastanjivali su znatnim delom Nemci, a opšti kulturni model i preovlađujući jezik bio je gotovo isključivo nemački. Požun u tom smislu nije bio izuzetak nego pravilo, gotovo svi gradovi onovremenog Austrijskog carstva, čak i u periodu Dvojne monarhije, dakle i posle Austro - ugarske nagodbe 1867, imali su nemački karakter.

Na Vujića je Požun ostavio presudan utisak, sam je zabeležio da je bio opčinjen načinom života i manirima tamošnjeg nemačkog građanstva. Upravo u toj sredini, sasvim izvesno pod utiskom životnog stila kakav su negovali žitelji te varoši koju je on opisao kao svojevrsni muzej, on pomišlja na uredno, postupno i osmišljeno, sakupljanje vrednih starina.

Isto tako, nekako upravo u to vreme kod njega se budi viši nacionalni osećaj. Bilo je to doba opšteg uzleta nacionalnih ideja širom Srednje Evrope, i otuda Vujić odlučuje da se posveti prikupljanju starina važnih za prošlost i kulturu njegovog srpskog naroda.

Godine 1881. započinje studije humanistike u Beču, pohađao je filologiju i istoriju. Posle dva semestra međutim, odlučuje da se posveti studijama agroekonomije u Altenburgu, koje je uspešno okončao.

Leta 1885, posle jednog zajedničkog putovanja sa ocem po Nemačkoj, posvećuje se radu na delu imanja koje mu je otac darovao. Dobio je 160 lanaca zemlje (oko 115 hektara), neophodne materijale i oruđe, kao i nešto novca.

Tada dolaze do izražaja njegove valjane osobine po kojima će postati znamenit. Ubrzo je postao uzor po uspešnom, veštom i štedljivom ekonomisanju. U roku od 10 godina udvostručio je imanje.

Postupno, osim poslovanja i zarade, posvećuje se ljubavi koja ga je osvojila još u gimnazijskim danima, dakle nacionalnom radu, kako se u ono vreme govorilo. Bio je dugogodišnji predsednik Crkvene opštine pravoslavnih Srba u Senti, jedan od predanih pomagača Matice srpske i član njenog Upravnog odbora. Aktivno podržava Srpsko pozorište u Novom Sadu.

Pomagao je materijalno srpsku vojsku tokom Balkanskih ratova, donacijom od 20.000 zlatnih kruna. Tokom Prvog svetskog rata sklonio se u milionsku Budimpeštu, kao pogodnije mesto za izbegavanje eventualne samovolje vlasti.

Učesnik je Velike narodne skupštine u Novom Sadu novembra 1918, koja je proglasila prisajedinjenje Kraljevini Srbiji. Bio je član delegacije koja je potom upućena regentu Aleksandru u Beograd.

Pritom, tokom tri decenije posvećeno je prikupljao umetnine, etno material, knjige, periodiku, ilustracije, rukopise, arhivsku građu, uopšte materijale relevantne za srpsku istoriju i kulturu. A takođe druge starine, numizmatički material i sl.

Ta kolekcija sadržala je umetnička dela gotovo svih relevantnih srpskih umetnika od 18. veka nadalje. Njegova zbirka starih srpskih knjiga i periodike sačinjavala je zapravo sve što je publikovano od 18. veka, od Žefarović Mesmerove "Stematografije" (1741) preko dela Zaharija Orfelina (1726 – 1785), Jovana Rajića (1726 – 1801) do praktično svih relevantnih publikacija za Srbe publikovanih tokom 19. veka. Tu su se nalazila i starija dela, počev od inkunabula, preko izdanja Božidra i Vićenca Vukovića, publikovana u Veneciji sredinom16. veka, ili "Kraljevstvo Slovena" Mavra Orbina, objavljeno 1601, u Pezari. Takođe niz starih rukopisnih knjiga, uključujući i jedan prepis Dušanovog zakonika iz 14. veka, autografi, arhivska građa, primera radi esnafske knjige budimskih Srba 18. veka, pa i brojnu prepisku Obrenovića.

Njegova biblioteka sadržala je oko 11.000 naslova u 20.000 tomova. U zbirci se nalazilo staro oružje, numizmatičke vrednosti, povelje, diplome, bakrorezi, litografije, ukupno 1405 popisanih jedinica. Paralelno je postojao uredan katalog knjiga i katalog dokumenata, odnosno arhivske građe.

Procenjivalo se da je reč o najbogatijoj zbirci u Kraljevini SHS. Privatni muzej bio je smešten u desetak prostorija kuće Vujića u Senti. Kolekcija umetničkih slika sadržala je oko 400 dela, od Hristifora Žefarovića preko Dimitrija Avramovića, Đorđa Krstića, Marka Murata, Vlaha Bukovca, Uroša Predića, Teodora Kračuna, niza dela Konstantina Danila... Još dvadesetih godina Joca Vujić otkupljivao je srpske starine po evropskim zemljama, kako je činio decenijama ranije. Godine 1924. iz Graca je dopremio 14 dela srpskih umetnika.

Vujićeva zbirka darovana Univerzitetu u Beogradu, testamentarnom željom, preneta je u Beograd 1932. Za staraoce njegove volje odredio je univerzitetske nastavnike braću Bogdana i Pavla Popovića, Tihomira Đorđevića, Stanoja Stanojevića, Aleksu Ivića.

Tadašnji dogovor predviđao je gradnju posebnog paviljona, galerije, u kojem bi bila smeštena umetnicka dela iz njegove zbirke, što nikada nije ostvareno.

Unutar Univerzitetske biblioteke (tada Karnegijeva, potom Svetozar Marković) postojalo je prvih godina posebno odeljenje pod Vujićevim imenom. Godine 2012, ponovo je obrazovano takvo odeljenje. Manji deo kolekcije ostao je u Senti, dok je deo darovan Matici srpskoj u Novom Sadu.

Joca Vujić ovaj svet napustio je septembra 1934. U međuratnom periodu izvesno vreme bio je i narodni narodni poslanik, biran je 1926. Kraljevina Srbija a potom i Kraljevina SHS, odnosno Jugoslavija, odlikovale su ga Ratnom spomenicom Balkanskih ratova, Ordenima Svetog Save, Belog Orla, Jugoslovenske krune.

(Telegraf.rs/Tanjug)